De rode lijn doorheen het boek is dat kernwapens de gevaarlijkste machines in de wereld zijn, dat zij stuk voor stuk onderhevig zijn aan slecht functioneren en menselijke fouten, en dat zij ons slechts een illusie van veiligheid brengen. Hier volgt een vrij letterlijk verslag van zijn lezing op 6 december in Wenen, tijdens het Ican-burgerforum.

Nucelaire afschrikking is een fataal spel

De twee grootste bedreigingen voor deze planeet zijn klimaatsverandering en kernwapens. In tegenstelling tot de overvloedige berichtgeving inzake klimaatsverandering, gaat er in verhouding jammer genoeg zeer weinig publieke aandacht naar kernwapens. Beide bedreigingen zijn door de mens veroorzaakt en onomkeerbaar. In het geval van klimaatsverandering bestaat er misschien nog een mogelijkheid om het proces te vertragen en de gevolgen ervan deels te bestrijden. Bij een kernexplosie treden de gevolgen echter onmiddellijk op en deze zijn niet omkeerbaar. De publieke opinie lijkt evenwel niet geïnteresseerd in de kernwapenproblematiek, hoewel die een existentiële bedreiging vormt voor de mensheid. De helft van de inwoners van de VS was nog niet geboren tijdens de Koude Oorlog, toen de angst voor een atoomoorlog algemeen was. Sinds Nagasaki is er geen stad meer vernietigd door een kernwapens. Daarom zijn we misschien ingedommeld en denken we dat het niet meer kan gebeuren. Maar het is niet omdat het de jongste 69 jaar niet meer plaats vond, dat het niet meer kan gebeuren. Dat is een gevaarlijk manier van denken. Sommige experts in academische kringen durven zelfs luidop te beweren dat kernwapens van de wereld een veiligere plaats maken. Hoe meer landen over kernwapens beschikken, hoe beter zo luidt het. Het feit dat er de voorbije 69 jaar geen nucelaire kernwapens gebruikt werden bewijst volgens deze opiniestroming dat leiders voorzichtiger zijn om oorlogen te voeren, m.a.w. nucleaire afschrikking werkt. Er valt misschien wel iets voor te zeggen, maar het grote probleem met deze theorie is dat afschrikking werkt,... tot het niet meer werkt! Het is een puur psychologisch spel, we dreigen met de totale vernietiging van de burgerbevolking van andere kernwapenstaten, zodat zij ons niet zouden aanvallen. Zo een gevaarlijk spel kan wel eens fataal aflopen.

Kernwapens zijn slechts machines, en alle machines falen ooit

We hoorden al genoeg wat de effecten zijn als afschrikking faalt en er dus kernwapens ontploffen. Maar wat is de realiteit achter dit zelfgenoegzame en onkundige academische concept van afschrikking? Nucleaire wapens zijn geen gewone symbolen van nationale grootsheid. Het zijn door de mens gemaakte machines. Dat is verontrustend, want als je kijkt naar onze technologische geschiedenis falen alle machines op een bepaald ogenblik: broodsroosters, computers, auto's, vliegtuigen... Nucleare wapens zijn de gevaarlijkste machines die ooit ontworpen werden. De kernwapens staan evenwel niet op zichzelf. Ze worden gekoppeld aan andere machines zoals vliegtuigen, raketten, die op hun beurt gekoppeld weer gekoppeld zijn aan nog andere machines zoals computers en communicatienetwerken. En op het einde van deze keten van machines zit iets wat ons nog meer zou moeten verontrusten: de mens. De mens is zeker geen onfeilbaar wezen.

We zijn beter in het ontwerpen van complexe technologische systemen, dan in het controleren ervan als er iets mis gaat. Kan de VS zijn eigen kernwapens controleren? Hoe kan de VS garanderen dat ze niet worden gestolen, gesaboteerd, zonder toelating gelanceerd, of ontploffen door een blikseminslag of een ongeluk. Ik doorzocht duizenden pagina's in documenten die bekomen werden op basis van de Freedom of Information Act. Ik praatte met voormalige hoge officieren in het Pentagon, nucleaire wetenschappers, piloten, techniekers en commandanten van nucleaire eenheden. Ik hoorde keer op keer dat het miraculeus was dat er de voorbije decennia geen stad vernietigd werd door een kernwapen.

Onwetendheid en arrogantie

De technologie kan op elk moment tussen onze vingers slippen. Laten we terugkeren naar de allereerste kernbomtest (Trinity-test) in juli 1945 in de VS. Daar hadden de meest brilliante wetenschappers die meewerkten aan de ontwikkeling van kernwapentechnologie in feite geen idee van hoe groot de explosiekracht zou zijn van de allereerste kernexplosie. Schattingen liepen uiteen van 0,3 kiloton TNT (Robert Oppenheimer) tot 450 kiloton (Edward Teller), het werd zelf onderwerp van een weddenschap. Een andere wetenschapper dacht dan weer dat het niet zou werken. Er bestond ook een serieuze angst dat de hele atmosfeer vuur zou vatten, waardoor alles op aarde zou opbranden. Ze berekenden meer dan een jaar of dat al dan niet zou gebeuren, en uiteindelijk wisten het ze nog steeds niet toen de test uitgevoerd werd. Zo weinig weten we dus.

En datzelfde gebrek aan controle, de overmoed en de arrogantie blijven doorwerken tot op de dag van vandaag. Hoewel ze niet zeker konden uitsluiten of de aarde al dan niet volledig zou opbranden, gingen ze toch verder met de test in 1945. In mijn boek ga ik door een lange reeks van ongelukken en bijna-rampen. Er waren talrijke voorvallen waarbij Amerikaanse steden per ongeluk bijna van de kaart geveegd werden. In januari 1961 vond een van de meest bijzondere ongelukken plaats, luttele dagen nadat de nieuwe president Kennedy in het Witte Huis arriveerde. Een B52 bommenwerper vloog met 2 zeer krachtige kernbommen (elk 3,9 megaton TNT) over de VS. Door een gewicht-onbalans brak het vliegtuig uit elkaar, van de vier veiligheidsmechanismen vielen er drie uit. Uiteindelijk voorkwam slechts één eenvoudige schakelaar een gigantische nucleaire catastrofe in de Amerikaanse staat Noord-Carolina, toen de kernbommen de grond raakten. Met veel geluk voorkwam een schakelaar -die in andere gevallen niet goed functioneerde- een vuurstorm in Noord-Carolina en nucleaire fall out langs de hele Oostkust van de Verenigde Staten. Hetzelfde type schakelaar bleek later in een ander incident helemaal niet zo betrouwbaar, toen vier kernbommen van een vliegtuig geladen werden: het vliegtuig had rondgevlogen met vier volledig op scherp staande kernbommen.

Elke soldaat kon op eigen initiatief een kernwapen tot ontploffing brengen

Robert McNamara was nog maar enkele dagen defensieminister ten tijde van dit ongeluk. Hij was enorm geschrokken. Maar hij schrok nog meer toen hij enkele weken later hoorde dat er géén slot zat op de Amerikaanse kernwapens. Niets weerhield een soldaat in de VS, maar ook in de landen met vooruitgeschoven Amerikaanse kernwapens, ervan om een kernwapen op eigen initiatief tot ontploffing te brengen. Korte tijd later kwam de film 'Dr. Strangelove' uit, over een Amerikaans legergeneraal die gek wordt en een kernoorlog ontketent met de USSR. Het Pentagon en de Amerikaanse luchtmacht waren woedend en ontkenden dat dit kon gebeuren. We weten nu dus dat zij logen. De film was veel waarheidsgetrouwer dan alles wat we te lezen kregen in de media. McNamara deed er alles aan om op alle Amerikaanse kernwapens een slot te krijgen. Enkel de discipline en de professionaliteit van het Amerikaanse leger zorgden ervoor dat er geen kernwapen tot ontploffing gebracht werd door een individuele soldaat.

Wat McNamara mij ook leerde was dat er geheime Pentagon-studies gemaakt werden op het einde van de jaren '40 die moesten bepalen hoeveel kernwapens de VS nodig had om de Sovjet-Unie volledig uit te schakelen. Dat waren 150 tot 200 kleine kernbommen (type Hiroshima of Nagasaki). Op het moment dat McNamara dit rapport ter ore kwam, beschikte de VS over een arsenaal van 32000 kernwapens. Hoe kan verklaard worden dat de VS opgescheept raakte met zoveel kernwapens als twintig jaar daarvoor al duidelijk werd dat er slechts 200 kernbommen nodig waren om de Sovjet-Unie van de kaart te vegen? Elke individuele stap in de kernwapenwedloop maakte toendertijd perfect rationeel zin, maar alle stappen samen waren totale waanzin.

1000 significante ongelukken met kernwapens

Officieel geeft het Pentagon 32 serieuze kernwapenongelukken toe. Maar uit de vrijgegeven documenten vallen tussen 1950 en 1968 meer dan 1000 significante ongelukken af te leiden, sommigen triviaal van aard, sommigen helemaal niet. En altijd zijn het slechts kleine aanleidingen die leiden tot een ongeluk. Een van de zotste ongelukken was het zogenaamde Damascus-incident waarbij in 1980 een stuk gereedschap 24 meter diep viel in een raketsilo in de staat Arkansas. Daarbij werd een een gat geslagen in de brandstoftank van een intercontinentale ballistische kernraket, waarna de weggelekte brandstof ontplofte. De W53 kernkop (9 megaton TNT) werd tot 30m buiten de nucleaire site weggeslingerd. Bij een ander incident vloog per ongeluk de kernkop van een kernraket toen een onderhoudstechnieker het inbraakalarm op de kernwapensite probeerde te herstellen. Bij nog een ander incident boven Groenland vloog een bommenwerper geladen met vier kernbommen in brand omdat een personeelslid vier lederen kussen meebracht op het vliegtuig, en die te dicht plaatste bij het koelsysteem.

Computer hacking en menselijk falen

We vinden keer op keer machines en systemen uit die te gecompliceerd zijn om te controleren. Keer op keer kreeg ik te horen dat we het aan veel geluk te danken hebben dat de Koude Oorlog gepasseerd is zonder dat er steden vernietigd werden. Het probleem met geluk is dat we daar niet altijd op gaan kunnen rekenen. De Koude Oorlog is ondertussen al een tijdje gedaan, maar de incidenten blijven plaatsvinden. Enkele jaren terug werden er kernwapens op een vliegtuig geladen en die werden over de VS gevlogen zonder dat iemand het wist, te wijten aan menselijke fouten. Bij een ander incident enkele jaren terug verloor het Amerikaans leger een uur de controle over 50 intercontinentale ballistische Minuteman-raketten, foutje in het computersysteem. Dat bracht het leger tot de vraag: kunnen de systemen gehackt worden? Edward Snowden, die werkte voor het NSA (National Security Agency), wist de grootste geheimen te ontfutselen aan het meest geheime agenstschap ter wereld. NSA heeft toegang tot de lanceercodes van kernraketten, wie garandeert dat Snowden of anderen ze niet kunnen bemachtigen? De VS heeft zeer transparante procedures in vergelijking met de Russische of Chinese wapensystemen. Niemand weet hoe de systemen daar werken of hoe sterk ze beveiligd zijn. Enkele jaren terug waren er ook incidenten in de VS met het militair personeel dat verantwoordelijk is voor het kernwapenarsenaal: van spieken tijdens de examens tot drugsgebruik. Eén luitenant gebruikte XTC (verliefdheidsgevoelens), maar ook amfetamine (opwekkend). Ook in Rusland waren er zonder twijfel alcohol-incidenten. Om even patriottisch te klinken, de VS vond de kernwapentechnlogie uit en perfectioneerde deze, we hebben wellicht meer ervaring dan gelijk welk land en toch hebben we onszelf verschillende keren bijna opgeblazen. Wat dan met andere landen die veel minder ervaring hebben? Het zijn niet alleen de landen die we ermee bijdreigen, maar ook de landen die kernwapens bezitten die een groot gevaar lopen.

Hoe krijgen we de kernwapens de wereld uit?

De conferenties van Ican vormen het epicentrum van een nieuwe antinucleaire beweging. En de VS zou meer leiderschap op zich moeten nemen gezien de grote historische verantwoordelijkheid. Ik was zeer trots toen Obama in 2009 zijn visie van een kernwapenvrije wereld aankondigde in Tsjechië. Hoewel we veel kritiek kunnen hebben op Obama wegens een gebrek aan vooruitgang, moeten we er wel rekening mee houden dat hij deze visie lanceerde in weerwil van de heersende sentimenten in de VS: daar is geen grote sterke publieke opinie tegen kernwapens. Het bewerken van de publieke opinie is de grote opdracht voor de antikernwapenbeweging. Ik hoop wel dat die zich niet enkel keert tegen de kernwapens VS, maar ook tegen de kernwapens van de andere kernwapenstaten zoals Rusland. De aanwezigheid van miljoenen protesterende mensen in de straten van grote steden overal ter wereld, zoals in de jaren '80 zal noodzakelijk zijn. Het zal een brede coalitie moeten zijn die het behalve over kernontwapening, niet noodzakelijk over alles eens is, een coalitie gaande van radicaal en religieus geïnspireerde groepen tot voormalige Republikeinse defensiefunctionarissen. We moeten de illusie doorprikken dat kernwapens ons veiligheid brengen. Over de hele wereld zijn er duizenden wapens opgesteld die specifiek ontwikkeld werden om ons en alles en iedereen wat ons dierbaar is om het leven te brengen. Die wapens moeten afgeschaft worden.