De muren van Fort Europa zijn het dikst en het dodelijkst aan de zuidelijke grenzen. Daarom trekken sommige migranten nu noordwaarts.
Rusland lijkt een vreemde plek voor migranten om Europa binnen te komen. Het ligt ver weg, is militair actief in Oekraïne en een groot deel van het grensgebied bestaat uit vijandige, besneeuwde bossen. Maar aangezien de zuidelijke en oostelijke routes naar Europa zo gevaarlijk zijn, maakt de onwaarschijnlijkheid van de noordelijke route, deze net aantrekkelijk.
Voor de duidelijkheid: de route via Rusland is niet nieuw. Ze veroorzaakte in 2015-2016 al een confrontatie tussen Brussel en Moskou. De route werd de laatste tijd echter zodanig weinig gebruikt dat ze niet eens vermeld werd in de recente statistieken over grensoverschrijdingen van Frontex, het grensbewakingsagentschap van de EU. Daar lijkt nu verandering in te komen. Vorig jaar, in november alleen, overschreden zo’n 900 mensen de grens van Rusland naar Europa, wat tot bezorgdheid leidde in Helsinki en Brussel.
Het was voorspelbaar dat de Europese autoriteiten Rusland met de vinger zouden wijzen. Finse functionarissen beschuldigen Rusland ervan migratie te gebruiken als een instrument om wraak te nemen op Finland omdat het de NAVO vervoegde in april 2023. Het is onwaarschijnlijk dat ze het volledig bij het verkeerde eind hebben, maar de medeplichtigheid van de EU wordt bewust verzwegen. Nieuwe migratieroutes openen zich wanneer oudere routes te gevaarlijk worden. En de dodelijke pushbacks, de opsluitingen en deportaties hebben de Balkan en de Middellandse Zee levensgevaarlijk gemaakt voor mensen die onderweg zijn. Dit gebrek aan betere opties heeft ertoe geleid dat migranten en smokkelaars zich gericht hebben op Moskou en de bevroren bosroutes richting Europa.
Van Tunesië naar Helsinki, via Moskou
“Alles wat ik ervoor geprobeerd heb, is mislukt”, vertelt Amir, een 34-jarige Tunesiër aan de telefoon vanuit een hostel in Helsinki. Het is een paar weken na zijn oversteek vanuit Rusland. “Ik wilde hier niet via deze weg geraken. Maar weet je hoeveel keer mijn visa-aanvragen afgewezen werden, zonder dat ik een reden kreeg waarom?”.
Amir is van Kabaria, een verarmde buurt aan de rand van de Tunesische hoofdstad Tunis. Nadat hij er maar niet in slaagde om een reisvisum te krijgen, probeerde hij vervolgens een Europese werkgever te vinden die hem een arbeidscontract wilde verkopen. Maar toen hij zich realiseerde dat hij via deze methode een groot risico liep om opgelicht te worden, wendde hij zich tot smokkelaars.
"Ik was meer dan een jaar in Turkije en probeerde Europa binnen te komen via Griekenland en Bulgarije", zegt hij, "maar ik werd minstens 20 keer teruggestuurd". Amirs ervaring is dezelfde als die van duizenden mensen die illegaal worden teruggestuurd naar Turkije door de grenspolitie van de EU.
Gefrustreerd keerde hij terug naar Tunesië waar een vriend hem vertelde over een virtueel reisagentschap gerund via Facebook, dat de passage via noordelijke routes faciliteerde. Iedereen in Kabaria had het erover. Amir logde in en een bemiddelaar genaamd ‘Sofien’ zei dat hij gemakkelijk een visum naar Rusland kon regelen en vervolgens een doortocht naar de Finse grens. De deal was eenvoudig. "Het reisbureau vroeg 1000 euro om alle noodzakelijke documenten te voorzien om een Russisch visum aan te vragen”, zegt Amir. Dit omvatte het visumaanvraagformulier, een hotelreservering en een retourticket van Tunis naar Moskou. De kosten voor al het papierwerk bedroegen 250 euro, terwijl een extra 750 euro een uitnodigingsbrief van een Russische organisatie, bedrijf of privépersoon verzekerde.
Eenmaal in Moskou ontmoette Amir zijn smokkelaar. Hij zei dat zijn naam Abu Kamel was. Hij was naar Rusland verhuisd met zijn gezin na de VS-invasie van Irak en nooit meer weggegaan. Hij vertelde Amir dat het smokkelen van mensen naar Finland zijn belangrijkste bron van inkomsten was. “Ik had geluk”, zegt Amir. “Abu Kamel is een te vertrouwen smokkelaar, die nauw samenwerkt met de reisagentschappen. Hij heeft zo veel klanten en staat heel bekend om wat hij doet.”
De Finse grens
Het regelen van de volgende etappe van zijn reis bracht meer kosten met zich mee voor Amir, en hij moest om hulp vragen. "Het duurde even voordat mijn familie me het geld stuurde dat ik nodig had vanwege alle sancties en bankbeperkingen in Rusland", legt hij uit. Abu Kamel rekende Amir 700 euro aan voor de reis van Moskou naar de Finse grens. Er werd hem ook opgedragen om nog eens 1000 euro mee te nemen: 500 euro om de Russische grenswachters om te kopen en 500 euro voor het geval ze een opblaasbare boot zouden nodig hebben om de rivier over te steken. “Eenmaal aan de grens zijn er drie manieren om die te overschrijden”, zegt Amir. “Of je probeert de officiële grensovergang en hoopt dat de grenspolitie je doorlaat, of je steekt over in een gebied waar niet gepatrouilleerd wordt, ofwel op de fiets, ofwel door de rivier over te steken."
Het was niet altijd zo. Voordat veel van de officiële grensovergangen naar Finland vorig jaar werden gesloten, werden mensen direct doorgelaten om asiel aan te vragen. Ze bereikten de grens met fietsen die vaak werden verkocht door Russische grenswachters om het besneeuwde terrein te kunnen doorkruisen. “Het smeergeld is nodig om ervoor te zorgen dat de Russische grenspolitie je niet arresteert, en de fietsen om de grens sneller te bereiken in plaats van door de hoge sneeuw te moeten lopen”, zegt Amir.
Finland besloot alle grensovergangen langs zijn 1300 km lange grens met Rusland te sluiten na de grote toename van migranten aan het einde van vorig jaar. Deze beslissing werd in februari verlengd tot 14 april 2024. De Finse regering kondigde ook aan dat alle asielaanvragen voortaan zouden worden verwerkt in gesloten registratiecentra en dat er tegen 2026 een 200 km lange grensmuur zou worden gebouwd.
Amir vertelt dat Abu Kamel hem en acht andere personen meenam tot nabij Raja-Jooseppi, de meest noordelijke grensovergang, die als laatste van alle overgangen officieel sloot in december 2023. “Hij bracht ons naar daar omdat dit deel van de grens het minst gecontroleerd is en hij heeft er persoonlijke connecties met de grenswachten", zegt Amir. De groep kreeg fietsen om naar de grens te fietsen. Er werd hen opgedragen de fietsen op de hoofdweg achter te laten en verder te lopen, eenmaal ze het bos hadden bereikt. Ze moesten een kaart volgen die Abu Kamel digitaal met hen deelde. “De tocht was zo verschrikkelijk koud en moeilijk. We liepen in zulke hoge sneeuw", vertelt Amir. “Maar er was geen pushback zoals bij de Griekse en Bulgaarse grenzen. We waren zo opgelucht toen we eenmaal Finland binnen waren.”
In een video die Amir toont, zie je hem lachen met zijn reisgenoten terwijl ze uitglijden op de besneeuwde paden aan de Finse grens. Abu Kamel adviseerde hen om van zodra ze in Finland waren door te stappen, door het bos naar de hoofdweg, vanwaar ze hun plan zouden moeten trekken of nog eens 300 euro per persoon zouden moeten neertellen voor een taxi die hen zou ophalen. De groep besloot om te stappen. De volgende dag arriveerden ze uitgehongerd en bevroren in het stadje Saariselkä. Van daaruit ging ieder zijn eigen weg.
Eén van de groep, een Syrische man genaamd Muhanned, ging direct naar het politiebureau om asiel aan te vragen in Finland. Amir wachtte een week in Saariselkä voordat hij vervoer vond naar Helsinki, waar hij momenteel wacht op een neef die in Denemarken woont om hem op te halen.
De rol van Rusland en van Europa
Finland en Europa kaderen de stijging van het aantal migranten dat arriveert aan de Russisch-Finse grens als een poging tot hybride oorlogsvoering van Rusland. Hans Laijtens, de uitvoerend directeur van Frontex, zei vorig jaar dat de EU klaar moest zijn voor het gebruik van migratie door Rusland om zijn eigen geopolitieke belangen te bevorderen. Er is geen hard bewijs dat Rusland actief de irreguliere migratie naar Finland faciliteert, maar een groeiend aantal getuigenissen en video's suggereren een vorm van betrokkenheid van Russische ambtenaren. Het is waarschijnlijk dat de Europese beschuldigingen niet volledig ongegrond zijn. Maar het is even onwaarschijnlijk dat Poetin de enige of zelfs maar een belangrijke reden is waarom migranten nu door de sneeuw richting Finland fietsen.
Smokkelaars en migranten passen zich aan, aan de omstandigheden door naar het noorden te trekken. Dé reden waarom ze via Rusland gaan, is omdat het Europees beleid de zuidelijke en oostelijke migratieroutes ongelooflijk moeilijk en gevaarlijk heeft gemaakt. Indien Poetin migratie al instrumentaliseert als een wapen, dan levert Europa hem op een zeer reële manier munitie.
Dit vertaalde artikel verscheen eerder op OpenDemocracy.