Elk voorjaar brengt het befaamd Zweeds Vredesonderzoeksinstituut SIPRI de internationale wapenstromen in kaart. De zopas gepubliceerde nieuwe data over de wereldwijde wapenhandel, geven meteen ook een impressie van aan de gang zijnde geostrategische ontwikkelingen of van de mate waarin landen het respect voor de mensenrechten opnemen als een criterium voor hun exportbeleid.
SIPRI baseert zich voor zijn analyse op wapenvolumes die vergeleken worden per periode van vijf jaar, om zo de trend beter te kunnen meten. Op jaarbasis vertonen de data immers sterke schommelingen, vandaar dat men de data over meerdere jaren bundelt.
Het nieuwe SIPRI-rapport bevestigt dat Europa volop in oorlogsmodus verkeert. De invoer van wapens op het continent steeg met 94 procent in de periode 2019-2023 ten opzichte van de periode 2014-2018. Dat is tegen de mondiale trend in, waar voor dezelfde periodes zelfs een lichte daling op te tekenen valt van 3,3 procent. Landen in Azië en het Midden-Oosten blijven de grootste volumes aan wapens importeren.
VN-Veiligheidsraad
Vier van de belangrijkste wapenexporteurs ter wereld zijn permanente leden van de VN-Veiligheidsraad. Met 42% van het marktaandeel blijft de VS de belangrijkste wapenexporteur ter wereld. Het zag zijn marktaandeel wereldwijd stijgen met 17 procent tussen 2014-2018 en 2019-2023. Frankrijk en Rusland staan op plaats twee en drie met elk een marktaandeel van 11 procent.
Voor Frankrijk gaat het om een stijging met 47 procent, voor Rusland om een daling met 53 procent. China vertegenwoordigt 5,8 procent van de totale mondiale wapenexport, een lichte daling met de periode ervoor (5,9 procent). Duitsland vervolledigt de top 5 met 5,6 procent, een daling met 14 procent.
De 13 NAVO-lidstaten in de top 25 van grootste wapenexporteurs namen de jongste vijf jaar driekwart van de wapenhandel (74,9 procent) voor hun rekening. Tot hun belangrijkste klanten behoren verschillende landen die problematisch zijn op het vlak van het respect voor de mensenrechten (Egypte, Saoedi-Arabië, Israël), zich in een staat van oorlog verkeren (Saoedi-Arabië, Egypte, Turkije, Israël, de Verenigde Arabische Emiraten, Oekraïne) of gevoelig zijn voor gewelddadige conflicten (India, Pakistan, Japan).
Oekraïne in de top 20
Opvallend is de 18e plaats voor Oekraïne op de mondiale wapenexportmarkt. Oekraïne erfde een grote militaire productiecapaciteit na de ontbinding van de Sovjet-Unie, met China als belangrijkste bestemming (o.a. in de vorm van bijdrages aan een grootschalig geïntegreerd maritiem radar-raketsysteem), gevolgd door Saoedi-Arabië en India.
De Russische invasie zal naar verwachting een grote impact hebben op de Oekraïense wapenexportmarkt. Oekraïne wil zijn wapenproductie fors opdrijven. De Commissie van de Europese Unie voorziet een nieuw financieringsprogramma dat deze Oekraïense ambitie kan helpen verwezenlijken. Het is de uitdrukkelijke bedoeling van het Europees Defensie-Industrieprogramma (EDIP) -een begin maart ingediend voorstel van de Commissie- om de technologische en defensie-industriebasis van de EU te helpen ontwikkelen met Europese middelen.
Verenigde Staten
Voor de VS blijft Saoedi-Arabië de belangrijkste klant - 15 procent van de totale VS-wapenexport gaat naar Riyad. Saoedi-Arabië was in de periode 2019-2023 nog steeds in een zware oorlog verwikkeld in Jemen. Japan is het tweede bestemmingsland voor de VS (9,2 procent). Tokio besliste eind 2022 om zijn militair budget fors op te trekken als antwoord op de spanningen met China en Noord-Korea. Voor het fiscaal jaar 2024 voorziet het land een recordbedrag van 47,7 miljard dollar voor zijn militair apparaat. Dat moet volgens een afgesproken budgettair traject aangroeien tot 62,5 miljard dollar tegen 2027. Qatar is de derde beste klant van de VS.
Vereder ging meer dan een kwart van de VS-wapenexport naar Europa (zie verder), wat een forse toename is in vergelijking met de periode ervoor. Een deel van die wapens (4,5 procent van alle VS-export) had Oekraïne als bestemming.
Europese wapenexport
Hoewel de vraag naar wapens in Europa zelf groot is, vinden de meeste wapens van de belangrijkste Europese exportlanden hun weg in eerste instantie naar internationale markten buiten Europa, vooral naar het Midden-Oosten en Azië
In de periode 2019-2023 ging slechts 9,1 procent van de Franse wapens naar Europese staten. Meer dan de helft van de Franse wapenexport had India (29 procent), Qatar (17 procent) en Egypte (6,4 procent) als bestemming. Ook Duitsland heeft het Midden-Oosten (39 procent), en Azië en Oceanië (28 procent) als belangrijkste afzetmarkt voor wapens. Slechts een kwart van de Duitse wapenexport bleef binnen Europa. Italië (zesde plaats op de wereldranglijst van wapenexporteurs), verscheepte zelfs 71 procent van zijn wapens naar het Midden-Oosten.
De verschillende wapenfinancieringsprogramma’s van de EU die de jongste jaren het daglicht zagen (het Europees Defensiefonds, de Europese Vredesfaciliteit en het Europees Defensie-Industrieprogramma) lijken dus in de eerste plaats ten gunste te staan van de bewapening van het Midden-Oosten en Azië.
Rusland
Rusland is met 11 procent marktaandeel - komende van 21 procent - de grote verliezer van de wereldwijde wapenexport. De achterwaartse trend is vooral in de laatste jaren opvallend. De binnenlandse Russische wapenbehoeften zijn door de oorlog in Oekraïne groot, wat ten koste gaat van de wapenexport, maar ook de sancties zullen wel een impact hebben.
Daarnaast zijn er veranderingen aan de vraagzijde. Sommige bestemmingslanden lijken hun aankoopbeleid te diversifiëren. De Indische import van Russische wapens daalde voor de periode 2019-2023 met 34 procent, hoewel de totale Indiase import met 4,7 procent steeg. India, jarenlang de belangrijkste Russische klant, is zich duidelijk beginnen richten op andere wapenproducenten. Bijna de helft van alle door India geïmporteerde wapens is afkomstig uit Frankrijk en de VS. De groeiende Indische wapenhonger is een gevolg van spanningen met Pakistan en China.
Europese import
Terwijl Europa het gros van zijn wapenproductie verscheepte naar de internationale markt, steeg de Europese wapenimport fors (met 94 procent ten opzichte van 2014-2018). Het is weinig verrassend dat Oekraïne de grootste Europese wapenimporteur is. Het land is goed voor een kwart van de totale Europese wapenimport en is de vierde belangrijkste wapenimporteur ter wereld. Na Oekraïne zijn het Verenigd Koninkrijk (11 procent) en Nederland (9 procent) in 2019-2023 de belangrijkste Europese afnemers van wapens. Ze vertegenwoordigen samen een vijfde van de Europese wapenimport.
De wapens die hun weg vinden naar Europa zijn vooral afkomstig van de VS (55 procent), dat zijn marktaandeel in Europa fors ziet stijgen (met een toename van 20 procent). De militaire industrie in de VS lijkt dus het meest te profiteren van de oorlog in Oekraïne. Pas op verre afstand volgen Duitsland en Frankrijk (samen 11 procent) als belangrijke wapenleveranciers binnen Europa.
Het eerder genoemde Europees Defensie-Industrieprogramma, maakt deel uit van een nieuwe Europese strategie ter versterking van de militaire industrie, en moet de Europese competitiviteit ten opzichte van de VS versterken.
