Cuba gaat bijzondere tijden tegemoet. De politieke leiders onderstrepen met nadruk het belang van economische verbeteringen om het huidig sociaal systeem te kunnen behouden en verder zetten. Een dynamische en solide economie zonder overbodige kosten en verkwisting moet de basis vormen van een beleid dat het levensniveau van de Cubanen verhoogt, heet het. Efficiëntie en een betere verhouding tussen aantal productieve arbeiders en omkaderend personeel, zijn daarbij allernoodzakelijkst.

De Cubaanse economie heeft de laatste jaren zwaar geleden onder de wereldwijde economische crisis en onder de gevolgen van de orkanen van 2008. De toeristische sector brengt minder geld in het laatje. Nu, de dag dat de VS boycot bijvoorbeeld zou versoepeld worden wat de vrijheid van reizen van Amerikaanse staatsburgers naar Cuba betreft, zou deze sector wel 's serieus kunnen 'boomen'. Anderzijds begint het Chinese toerisme Cuba te ontdekken. De crisis heeft er anderzijds ook voor gezorgd dat de prijs op de wereldmarkt van het belangrijkste exportproduct van Cuba, nikkel, sterk gedaald is. Ook de suikerprijs is laag, en de productiequota zijn in de eerste zes maanden van dit jaar niet gehaald. Gedeeltelijk door beleidsfouten en gedeeltelijk omdat het centrum en het westen van het land lange tijd met droogte af te rekenen hebben gehad. De verwoestingen van de orkanen in 2008 werden op 3,5 miljard euro geschat (zo'n 20% van het BNP). Er werden meer dan 400.000 huizen getroffen waarvan er 63.000 echt vernield werden. Meer dan 200.000 mensen verloren hun woonst. Daar is met man en macht aan gewerkt. Met resultaat. De gevolgen van de orkanen zijn wel nog niet voor iedereen volledig weggewerkt. Het herstelwerk voor een deel van de getroffen huizen (85% van de Cubanen zijn eigenaar van hun huis maar in principe staat de overheid in voor onderhoud en herstel) moet nog worden afgewerkt. Men heeft de laatste jaren het elektriciteitsnetwerk gemoderniseerd en Cuba kent geen stroomuitvallen meer. Het interstedelijk transport – maar ook vervoer voor schoolkinderen en arbeiders naar de werkplaatsen of werven - is zwaar verbeterd. Chinese bussen zijn dominant aanwezig in het straatbeeld. De toestand van het wegennet is op vele plaatsen wel echt erbarmelijk.

Efficiëntie

Een vakbondscommuniqué(i) legt uit dat dit actualiseringsproces van de economie en de vooruitzichten voor de komende vijf jaar een vermindering inhouden van meer dan 500.000 arbeidsplaatsen in de overheidssector en parallel hiermee een aangroei in niet-overheidssectoren. De uitvoering van deze maatregelen is voorzien in de eerste trimester van 2011. Het is geweten dat de boven-tallige arbeidsplaatsen het miljoen mensen overschrijdt, aldus de Cubaanse arbeiderscentrale CTC. Alternatieven qua tewerkstellingsplaatsen dienen zich aan in verhuur van kamers, verkoop van eigen producten, in de cooperatieve sector en het werken voor eigen rekening. Honderdenduizenden arbeiders zullen naar deze sectoren overgaan de komende jaren. In de staatssector moet gekeken worden naar de noodzakelijke posten in die onderdelen waar er te weinig arbeidskrachten voorhanden zijn zoals de landbouw, het onderwijs, de bouw, de politie, de industrie-arbeiders en andere. Er werden grote investeringen gerealiseerd in de petroleumsector, de bouw, de biotechnologie, de farmaceutische industrie en het toerisme. De productie van andere goederen en de uitvoer van diensten wordt gestimuleerd.

De aandacht voor hernieuwbare energie is sterk gegroeid. In de regio van Viñales produceert men zonnepanelen. Een windmolenpark in de regio van Gibara heeft bijzonder zwaar geleden door de orkaan van 2008. De overheidsonderneming “Flora y Fauna” krijgt bijzondere aandacht, naar verluidt zou men tot over de 20% van het grondgebied willen bebossen.

Een betere efficiëntie zou ook tot een beter loon moeten leiden. De CTC ziet het zo: “Het principe van de socialistische verdeling moet gerevitaliseerd worden, met name elkeen volgens hoeveelheid en kwaliteit van de gepresteerde arbeid. De systemen van 'loon volgens resultaat' die toegepast worden in de hervormde ondernemingen, tonen de weg om de productiviteit te verhogen en daaraan gekoppeld het inkomen van de werknemers.” De vice-voorzitter van de ministerraad meent dat het wegwerken van de boven-tallige arbeidsplaatsen, van de excessieve subsidies en de onnodige gratuïteiten gekoppeld aan een politiek om de overheid van bepaalde activiteiten te verlossen, op korte termijn het financieren van loonsverhogingen mogelijk zal maken.

Het beeld dat de verantwoordelijken schetsen van de economie is niet bepaald rooskleurig(ii). De krant Granma is bijzonder duidelijk. Als er voor het werk van een persoon nu drie zijn voorzien, indien bovendien deze zijn toegewezen aan de niet-productieve sector, indien de industrie inefficiënt is, indien het niet de meest geschikte persoon is die het werk moet uitvoeren, hoe kunnen we dan meer produceren, hoe kunnen we dan meer diensten aanbieden, hoe kunnen we dan het loon verhogen en het levenspeil van de bevolking?
Vandaag besteedt het Cubaanse budget 1500 miljoen dollar per jaar aan de voeding van de bevolking. Dit wordt gerealiseerd terwijl 50% van de bebouwbare gronden van het land niet wordt uitgebaat. Er zijn werkplaatsen waar er meer bewakingspersoneel is dan productie-arbeiders. De huidige situatie kent een groot aantal werknemers in niet-productieve activiteiten maar het is het resultaat van gebrekkige planning van de economie die ons naar een groeiend economisch onevenwicht heeft gebracht. En het internationaal kader is van die aard dat de prijzen van de importgoederen stijgen en die van onze export dalen.

In een toespraak(iii) had Raul Castro het over de nieuwe houding in het arbeids- en loonbeleid in bepaalde organismes van de centrale staatsadministratie, waarbij de paternalistische aanpak moet verlaten worden die de 'noodzaak van te werken om te kunnen leven' ontmoedigt en waarbij niet-productieve kosten als gevolg van een egalitair loon en een loonsgarantie gedurende lange jaren voor mensen die niet werken, moeten worden verkleind. “De notie dat Cuba het enige land in de wereld is waar men kan leven zonder te werken moet voor eens en voor altijd worden geschrapt.” Deze overgang moet in totale transparantie geschieden, stelt Raul Castro, in een dialoog waar de nodige informatie op doorzichtige wijze met de arbeiders en hun syndicale organisaties wordt gecontroleerd. Het principe van 'geschiktheid' moet strikt worden nageleefd bij het bepalen van wie op welke post blijft of komt. Er kan en mag absoluut geen sprake zijn van gelijk welke vorm van favoritisme, van discriminatie, qua gender of andere.

Begeleiding

De vakbonden waken over een aantal begeleidingsmaatregelen en maken zich sterk dat iedereen aan de bak zal komen. Wie naar een voorgestelde job overgaat zal het loon ontvangen dat met die nieuwe job correspondeert. Een werknemer die wordt ontslagen – ter beschikking gesteld is de officiële term – kan als hij dat wenst zijn eigen overgang naar een andere job zelf in handen nemen. Wie niet kan worden hertewerkgesteld krijgt een maand loongarantie na zijn ontslag. Naar West-Europese normen is dat wel erg weinig. Dit kan verlengd worden met een maand voor wie tien jaar anciënniteit heeft – twee maand voor wie meer dan twintig jaar werkte, drie maand voor wie vijfentwintig jaar heeft gewerkt, vijf maand voor iemand met meer dan dertig jaar dienst - , maar dan nog slechts à 60% van het basisloon. De werknemer kan met zijn zaak naar de arbeidsrechtbank stappen als hij of zij meent onheus te zijn behandeld. Voor oudere werknemers zijn er overstapsystemen naar het pensioen. Intussen is de pensioenleeftijd wel opgetrokken tot 65 jaar voor mannen en tot 60 jaar voor vrouwen.

Raul Castro beloofde in zijn toespraak dat men ervan opaan kan dat niemand aan zijn lot zal worden overgelaten. De overheid garandeert via sociale begeleiding een waardig leven voor wie werkelijk niet in staat zal zijn te werken en de enige kostwinner van het gezin is.

Voor eigen rekening

Dit alles wordt in Cuba openlijk en uitvoerig besproken. De vakbonden, maar ook de wijkorganisaties hebben deze ontwikkelingen al maanden op hun agenda staan. Tot nog toe is er geen schokgolf door de bevolking gegaan. Op vele plaatsen hoor je instemming met de analyse en begrip voor de oplossingen. Een aantal problemen zijn zeker nog niet opgelost. Er zijn gronden uitgedeeld aan boeren, maar daarom heeft niet iedereen de capaciteit om zijn zaak landbouwtechnisch te beheren. Is er daarnaast voldoende toegang tot de meststoffen, tot machines etc? Groot probleem is ook de mensen voldoende te kunnen stimuleren om naar het platteland te trekken en er te gaan boeren. Dat zal niet altijd evident zijn, hoor je geregeld opmerken.

Wellicht hopen sommigen nu snel rijk te kunnen worden als ze hun eigen zaak kunnen opstarten. Er is inderdaad een lijst opgesteld en publiek gemaakt van 178 beroepen die open zullen gesteld worden voor werk voor eigen rekening(iv). In 83 van deze categorieën zal men ook personeel kunnen aanwerven buiten de familie. De ondernemer zal belastingen en ook bijdragen moeten betalen voor de sociale zekerheid van zijn personeel. Op dit ogenblik analiseert de Banco Central de Cuba de mogelijkheden voor krediet aan de zelfstandigen.

De Cubaan is niet arm, maar hij heeft slechts een beperkte koopkracht. Hij is niet arm omdat hij gratis – of voor twee keer niets - toegang heeft tot heel wat maatschappelijke diensten: onderwijs, gezondheidszorg, cultuur, elektriciteit, water, voedsel. Maar diegene die alleen moet leven van zijn maandloon in nationale munt – omgerekend gaat het naar verluidt om maandlonen van 15 tot 25-30 euro - heeft weinig budget over. In het pakket nieuwe maatregelen zit een loonsverhoging, maar het blijft de cruciale vraag of er voldoende koopkracht zal aanwezig zijn om de honderdduizenden arbeiders-voor-eigen-rekening een markt te bieden waar ze kunnen van leven.

Georges Spriet 

(i) Granma 13/09/2010 Pronunciamiento de la Central de Trabajadores de Cuba http://www.granma.cubaweb.cu p.sdendnote

(ii) Granma 28/09/2010 Cuba no dejarà a nadie desemparado, reorganiza su economia y sus fuerzas productivas, Oscar Sanchez http://www.granma.cubaweb.cu

(iii) Granma 22/09/2010 Ideas expresadas por Raùl el pasado 1ro de agosto que pueden servir para el analisis de los colectivos http://www.granma.cubaweb.cu

(iv) Granma 24/09/2010 Trabajo por cuenta propia. Mucho mas que una alternativa. Leticia Martinez Hernandez