Op 25 mei waren er verkiezingen in het Zuid-Amerikaanse Suriname, een ex-kolonie van Nederland. Dit artikel werd geschreven na de verkiezingen, maar voor de officiële uitslag (die een hele tijd op zich liet wachten) bekend gemaakt werd. Nu die uitslag er wel is, blijkt het een accurate analyse.
“Suriname mag dan ‘buiten het beeld’ van de aandacht van de wereld vallen, maar de verscheidenheid aan problemen die het deze jaren heeft doorstaan, suggereert parallellen met de voormalige Sovjet-Unie, Bosnië, Zuid-Afrika, Nigeria, Liberia, Libanon, Birma, Sri Lanka, Canada, Chili, Argentinië, Brazilië, Peru en Nicaragua”. Dat schreef de Amerikaanse politicoloog en Suriname-kenner Edward Dew in zijn boek ‘The trouble in Surinam’ (1994).
Dat landje met nauwelijks 600.000 inwoners is nu 45 jaar onafhankelijk van Nederland en heeft al een bewogen geschiedenis achter de rug: eeuwenlang een Nederlands wingewest en ‘kapotte plantage’, een zeer late dekolonisatie, latente etnische spanningen, een militaire coup, de Decembermoorden (zie verder), straffeloosheid, internationale drugs- en wapenhandel, een populaire president die een zware gevangenisstraf boven het hoofd hangt, een diepe economische crisis, een kapseizende begroting, een lege schatkist, een waardeloze Surinaamse dollar, corrupte politici, nepotisme en cliëntelisme, een steenrijke elite en een pinarende bevolking ondanks de niet geringe bodemrijkdommen. Als daar dan nog eens een coronacrisis bovenop komt, wordt het allemaal nog veel ingewikkelder. De lijst met problemen is nog langer en alle elementen ervan lagen op het bord en op de maag van de 383.195 Surinaamse stemgerechtigden uit 10 kiesdistricten die op 25 mei jongstleden hun stem mochten uitbrengen. Uit 5.743 kandidaten moesten 934 politici aangeduid worden voor de 62 ressortraden (het laagste bestuursniveau) en voor de 51 zetels van De Nationale Assemblée (DNA) of het nationaal parlement.
Het voorspel
De inzet bij deze verkiezingen was zeer groot, zeker voor de zittende president, Desi Bouterse, en zijn Nationale Democratische Partij (NDP). Sinds 2010 is deze ex-legerleider onafgebroken aan de macht en een derde regeerperiode zou Desi Bouterse erg goed uitkomen. Zijn verantwoordelijkheid als bevelhebber in de Decembermoorden van 1982 waarbij 15 vooraanstaande burgers -tegenstanders van het toenmalige militaire regime van Bouterse- het leven lieten, blijft hem achtervolgen. Net voor de millenniumwissel werd er op vraag van de nabestaanden van de slachtoffers een rechtszaak opgestart waarin 20 jaar later nog altijd geen definitief vonnis werd geveld. Allerlei vertragingsmanoeuvres van juridische en politieke aard om Bouterse en zijn kompanen uit de wind te zetten, lagen hiervan aan de basis. Het steekspel tussen rechterlijke en uitvoerende macht bleef heel het vorige decennium aanslepen.
Tot ieders grote verrassing sprak de militaire Krijgsraad eind vorig jaar dan toch een vonnis uit. Er werden zware straffen geëist tegen de verdachten, met name 20 jaar tegen hoofdverdachte Desi Bouterse die verantwoordelijk werd gesteld voor de moordpartij. Tegen geen van de veroordeelden werd een arrestatiebevel uitgevaardigd en de advocaat van Bouterse begon dadelijk aan nieuwe vertragingsmanoeuvres, waardoor de kwestie over de verkiezingen heen getild werd. Een nieuwe verkiezingsoverwinning zou het immers extra moeilijk maken om een democratisch verkozen president achter de tralies te zetten. Te meer omdat Bouterse nog steeds een zeer grote populariteit heeft bij een behoorlijk groot deel van de overwegend jonge en vaak eenzijdig geïnformeerde bevolking die nog niet geboren was tijdens de militaire periode van 1980 tot 1987. De laatste jaren zijn er nochtans barsten gekomen in de houding van dat onvoorwaardelijk trouwe kiespubliek. De economische crisis, het potverteren en de overduidelijke corruptie van een aantal vertrouwelingen uit de Bouterse-clan, maar zeker ook de waardeloos geworden Surinaamse dollar, hebben een groot deel van de bevolking bijna aan de bedelstaf gebracht. Armoe lijden in een land dat qua grondstoffenvoorraad behoorlijk rijk is, hoe kan dat nou? Naar het einde van de legislatuur kwam de regering door steeds maar nieuwe schandalen in alsmaar nauwere schoentjes terecht en dat was een veeg teken voor de huidige coalitie die met 26 zetels een nipte parlementaire meerderheid had om beslissingen door te drukken.
Enkele dagen voor de verkiezingen van 25 mei bleek uit een IDOS-opiniepeiling inderdaad dat de Nationale Democratische Partij wel eens op een slecht resultaat zou kunnen afstevenen. Uit onderzoek bleek dat de aanhang van NDP-kiezers in de hoofdstad Paramaribo de laatste maanden voor de verkiezingen fel was teruggelopen. Een verontruste Bouterse speelde een dag voor de verkiezingen dan ook nog maar eens al zijn troeven uit. Vanuit de volkswijken van Paramaribo trok hij al zingende van ‘En we gaan nog niet naar huis’ en kwistig voedselpakketten uitdelend, samen met zijn volgelingen naar de Centrale Markt.
De oppositie was er niet gerust in dat het ook een echt ‘feest van de democratie’ zou worden. Gesjoemel met oproepingskaarten en verkeerde adressen deden het ergste vermoeden. Op de dag van de verkiezingen waren er dan ook niet minder dan 35 buitenlandse vertegenwoordigers aanwezig om toe te kijken op het verloop ervan. Zoals te verwachten viel, werden er behoorlijk wat ‘onregelmatigheden’ vastgesteld - op de verkiezingsdag zelf en in de volgende dagen bij het tellen van de stemmen. Bij het Onafhankelijk Kiesbureau regende het klachten van voornamelijk oppositiepartijen. De regering en haar bondgenoten deden die klachten eerst af als stemmingmakerij en het zoeken naar spijkers op laag water. Nu de verkiezingen zijn gehouden en de uitslag in haar nadeel schijnt uit te vallen, wordt een andere toon aangeslagen.
Als voorzitter van de NDP heeft Desi Bouterse aangekondigd dat zijn partij protest zal aantekenen. Hij wil een hertelling in heel het land, maar er is nog geen formele klacht ingediend bij het Onafhankelijk Kiesbureau (OKB). De voorzitter van het OKB, Jennifer van Dijk-Silos, antwoordde daarop dat er geen sprake kan zijn van een volledige hertelling in heel het land. “De hoofdstembureaus hebben hun werk al gedaan”, zei ze op 28 mei tegenover journalisten in de Anthony Nesty Sporthal. “Alleen Paramaribo en Wanica zijn nog bezig.” Op dit ogenblik (15 juni) heeft het OKB nog geen volledige, officieel bindend verklaarde uitslag doorgegeven.
Chan Santokhi
Er namen op 25 mei niet minder dan 17 partijen deel aan de verkiezingen, waaronder enkele opvallende nieuwkomers, met name de PRO (Partij voor Recht en Ontwikkeling), Strei! en de VVD (Volkspartij voor Vernieuwing en Democratie). Het zijn meestal jongeren die zich in de voorbije jaren met frisse inzichten gekeerd hebben tegen de Bouterse-regering. De PRO van Curtis Hofwijks pakte zelfs uit met een goed uitgewerkt en ecologisch sterk onderbouwd langetermijnprogramma, wat in de Surinaamse context een unicum mag worden genoemd. Ze reageerden fel op de politiek van de NDP, maar ze voelen zich blijkbaar evenmin thuis in gezelschap van de andere grote partijen als de VPH (Vooruitstrevende Hervormingspartij) en de NPS (Nationale Partij Suriname) die al jaren toonaangevend zijn in het Surinaamse politieke landschap. Toch hebben deze nieuwkomers geen zetel kunnen veroveren, evenmin als andere kleinere partijen, zoals DOE (Partij voor Democratie en Ontwikkeling in Eenheid), het DA91 (Democratisch Alternatief) en de SPA (Surinaamse Partij van de Arbeid). Kleine partijen komen -zeker in het huidige kiesstelsel dat de grote partijen bevoordeelt- niet aan bod. Dat is een eerste constatering na deze voorlopige verkiezingsuitslag, want uiteindelijk zullen er slechts 6 partijen vertegenwoordigd zijn in de nieuwe Nationale Assemblée, die eind juni voor het eerst bij elkaar komt.
De grote overwinnaar van deze verkiezingen is ongetwijfeld de Vooruitstrevende Hervormingspartij (VHP). Lijsttrekker Chan Santokhi gaat al lang mee in de Surinaamse politiek. Als commissaris van de politie en als minister van Justitie in een van de regeringen van president Venetiaan, boekte Chan Santokhi successen in de strijd tegen de misdaad. Bouterse noemde hem daarom ‘de sheriff’, maar ook smalend ‘het schoothondje van Nederland’. Door de politieke polarisatie die deel was van de verkiezingscampagne is het op dit ogenblik niet duidelijk of het electoraat voornamelijk op de VHP of tegen de NDP gestemd heeft. Wel belangrijk te vermelden is dat de VHP bezig is zich te ‘vervellen’ van een zuiver Hindostaanse partij naar een partij die zich opengooit voor alle bevolkingsgroepen. Onder leiding van de 61-jarige Chan Santokhi lijkt die metamorfose te lukken. Dat blijkt ook uit de verkiezingsresultaten. De etnisch Hindostaanse groep vormt wel het grootste segment binnen de Surinaamse samenleving, ongeveer 28%, maar toch hebben er nu zeker ook Surinamers van andere origine voor de VHP gestemd, anders zou de partij het huidig verkiezingsresultaat niet hebben kunnen realiseren. De NDP van Bouterse was tot nu de meest multi-etnische partij in een maatschappij waar nog steeds sterke etnische lijnen lopen. De VHP die in 5 districten zetels binnenhaalt, is nu ook multi-etnisch. Of dat ook betekent dat de etnische kaart in de toekomst minder zal uitgespeeld worden, zal nog moeten blijken.
President
Hoewel de NDP in alle districten zetels heeft behaald is het globaal resultaat slecht te noemen. De partij valt volgens de voorlopige telling landelijk terug op 16 zetels. Dat betekent dat ze niet langer de grootste van het land is. Het politiek initiatief is dus niet meer in handen van Bouterse, maar wordt nu overgenomen door ‘sheriff’ Chan Santokhi. Er zijn nog 4 partijen die Assemblée-zetels bemachtigden: de ABOP, de marronpartij van Ronnie Brunswijk (Algemene Bevrijdings- en Ontwikkelingspartij) haalde 7 zetels en de eens zo sterke NPS (Nationale Partij Suriname) van Gregory Rusland blijft steken op een teleurstellende 4 zetels – intussen blijkt dat de NPS nog een zetel zou verliezen die dan naar de ABOP gaat. Het Javaans geïnspireerde PL (Pertjajah Luhur) van Paul Somohardjo behaalde 2 zetels en BEP (Broederschap en Eenheid in de Politiek ) van Ronny Asabina ook 2. Zo liggen de nieuwe politieke verhoudingen.
Betekent dit nu dat Chan Santokhi de opvolger van Desi Bouterse wordt? Die kans bestaat, maar daarvoor zal er eerst nog zwaar onderhandeld moeten worden. De nieuw verkozen Nationale Assemblée moet de nieuwe president en vicepresident aanduiden en dat zal nog spannend worden want een kandidaat moet gesteund worden door twee derde van de leden. Dat betekent dat Santokhi 34 van de 51 Assemblée-leden achter zich moet krijgen en daarvoor heeft hij de steun van andere partijen nodig. Intussen zijn de VHP, ABOP en de NPS al gesprekken gestart over een eventuele samenwerking. Het ziet er naar uit dat ook de PL zich daarbij zou kunnen aansluiten, maar dan nog behaalt de nieuwe coalitie het vereiste quorum niet. Ze blijven steken op 33 zetels. De enige partij die nog 2 zetels zou kunnen aanbrengen is de BEP, maar deze partij opereerde tot nu toe in coalitie met de NDP. Mocht ze van kamp wisselen dan kan de BEP er voor zorgen dat Santokhi rechtstreeks via De Nationale Assemblée president wordt. De BEP kan dus een sleutelrol spelen in de politieke ontwikkelingen van de volgende dagen. De marronpartij heeft in een persbericht al meegedeeld dat ze de afgelopen jaren als autonome partij deel heeft uitgemaakt van de regering en wel op basis van een regeerakkoord. “Wij hebben dus tot het einde van deze regeerperiode een samenwerking in coalitieverband en kijken als zelfstandige partij uit naar de officiële uitslag van de verkiezingen”, stelt de BEP en ze laat – à bon entendeur salut – daardoor een opening om van partner te wisselen.
VVV
Indien de vereiste twee derde meerderheid in De Nationale Assemblée om een president te verkiezen niet gevonden wordt, dan wordt volgens de grondwet een zogeheten Verenigde Volksvergadering (VVV) bij elkaar geroepen. In die VVV komen naast de Assemblée ook de 2 andere, lagere Surinaamse bestuurslagen bijeen. Dat zijn dan de districts- en de ressortraden. In de VVV, waar de president bij gewone meerderheid van stemmen wordt gekozen, hebben in totaal 934 volksvertegenwoordigers zitting. Dat zijn 51 Assemblée-leden, 765 ressortraadleden en 118 districtsraadsleden. De huidige oppositie beschikt volgens een schatting van het IDOS over minimaal 71.8% van de 934 uit te brengen stemmen in de VVV. Ook daar zouden normaal gesproken Santhoki en zijn vicepresident als winnaars uit de bus moeten komen, maar toch wil zijn Vooruitstrevende Hervormingspartij deze procedure liefst vermijden, niet alleen omdat ze veel tijd en geld vraagt, maar ook omdat door het groot aantal stemgerechtigden de kans op omkoperij -zoals in het verleden al is gebleken- veel groter wordt.
Het ziet er naar uit dat Bouterse zijn huid duur zal willen verkopen. Als hij terug een gewone staatsburger wordt, hangt immers het zwaard van Damocles – 20 jaar cel voor een 75-jarige – boven zijn hoofd. Het aandringen op een hertelling is een van de scenario’s om het tij nog te kunnen keren of anders om gewoon tijd te winnen. Als dat niet lukt kan een herverkiezing tot president in extremis ook nog een mogelijkheid zijn, maar dan via veel gesjoemel in de VVV.
Onder de radar
Het lijkt echter voorspelbaar dat, wat er ook uit de bus komt, Bouterse zich niet zal laten oppakken. Om zijn hachje te redden ‘verdwijnt’ hij dan wel tijdig van de radar. Het grootste slachtoffer in heel deze Bouterse-story zal echter Suriname zelf zijn, want ook de nieuwe bewindvoerders zullen geconfronteerd worden met de lege schatkist en de economische ravage die hij en zijn kornuiten ongetwijfeld achterlaten.
“De president herschrijft momenteel zijn eigen geschiedenis, hij zet de gebeurtenissen op Fort Zeelandia [waar de Decembermoorden plaatsvonden] naar zijn hand, hij censureert hem onwelgevallige schoolboeken en richt musea in die zijn versie van het verhaal vertellen. Daarin zijn de Decembermoorden een pijnlijke, doch noodzakelijke voetnoot en is de staatsgreep een waarachtige revolutie. Maar die zelfgeschreven historie is slechts tijdelijk en ruim interpreteerbaar. Net als er zijn die hem verafgoden, zullen veel Surinamers hem herinneren als de persoon die een staatsgreep pleegde, verantwoordelijk was voor de moord op vijftien tegenstanders en vervolgens als democratisch gekozen president niet in staat was het land bijeen te brengen, maar zichzelf wel vrijwaarde van een gerechtelijk vonnis.” Dat schreven de journalisten Ivo Evers en Pieter van Maele in ‘Bouterse aan de macht’, een boek dat al in 2012 verscheen, toen Bouterse voor de eerste keer president werd. We zijn nu 8 jaar verder en hun typering is nog steeds geldig.
Hoeveel levens heeft die man? Is het nu effectief ‘einde verhaal voor Bouterse?’ Hij heeft nu inderdaad geen goede kaarten in handen, maar zijn toekomst én vooral de toekomst van Suriname blijven vooralsnog onvoorspelbaar. Het vraagteken achter de kop van dit stuk blijft tot op vandaag levensgroot.
(Ondertussen is de officiële uitslag bekend. De NDP van Bouterse kreeg inderdaad een zware afstraffing en de VHP van Chan Santokhi kwam met 20 Assemblée-zetels als grote winnaar uit de bus.)
Walter Lotens is mede-oprichter van de Actiegroep Kritisch Onderwijs (AKO), moraalwetenschapper, publicist en Latijns-Amerikawatcher. (www.walterlotens.net). Dit artikel verscheen eerder op www.uitpers.be.