In 1989 won de toenmalige president Carlos Andrés Pérez de Venezolaanse verkiezing met een vurig platform tegen het vrije markt dogma. Het IMF omschreef hij als “een neutronenbom die mensen vermoordde, maar gebouwen liet staan”. Maar van zodra hij geïnstalleerd was in het presidentieel paleis, maakte hij een dramatische bocht van 180 graden en introduceerde hij een programma van privatiseringen en neoliberale schoktherapie. De gas-subsidies werden afgeschaft, de benzineprijzen vlogen de hoogte in en de verarmde Venezolanen kwamen de straat op om te protesteren. Soldaten maaiden de demonstranten neer met vuurwapens. Meer dan 3000 mensen stierven -een dodental dat vergelijkbaar is met de slachtpartij op het Tienanmen-plein in hetzelfde jaar, in een land met een veel kleinere bevolking. Het was zijn deelname aan de mislukte staatsgreep tegen de moordzuchtige en corrupte regering van Pérez in 1992, die Chávez op de voorgrond katapulteerde. Hij werd veroordeeld tot 2 jaar gevangenis. Ondanks het feit dat hij opgesloten zat, werd hij een icoon van de armen in Venezuela. Tegen 1998, toen hij verkozen werd tot president met een programma dat beloofde de armen te helpen via de enorme olierijkdom van het land, was Venezuela een puinhoop. Het per capita inkomen was gezakt tot het niveau van het begin van de jaren 1960. Een op de drie Venezolanen leefde van minder dan 2 dollar per dag. De olie-inkomsten werden verspild.

Dezer dagen hoor je in de media voortdurend dat Hugo Chávez een 'populistische dictator' was. Dan toch een bizar soort dictator, want er werden in Venezuela sinds 1998 maar liefst 17 verkiezingen en referenda georganiseerd. Werden ze dan vervalst? Toen Chávez de verkiezingen van 2006 met een ruime meerderheid gewonnen had, verklaarde verkiezingswaarnemer en voormalig VS-president Jimmy Carter dat ze eerlijk verlopen waren. Over de recentste verkiezingen in oktober 2012 zei Carter: “van de 92 verkiezingen die we al geobserveerd hebben moet ik zeggen dat het electoraal proces in Venezuela bij de beste van de wereld behoort. Misschien denkt u dat ik gelijk op die hopeloos naïeve Westerse linksen die Potemkin-dorpen bezochten in het Stalinistische Rusland, maar ik maakte deel uit van een onafhankelijke verkiezingscommissie, die zowel bevolkt werd door pro-Chávez als anti-Chávez sympathisanten. We werden tijdens onze missies uitgenodigd door hoogwaardige oppositiefiguren die fel tekeer gingen tegen Chávez, maar die ook erkenden dat ze in een democratie leefden. Toen ze de verkiezingen verloren, legden zij zich daarbij neer.

Sociale rechtvaardigheid

Chávez heeft in hetzelfde systeem ook nederlagen moeten accepteren: in 2007 verloor hij een referendum en betwistte de resultaten niet. Tot hij aan de macht kwam, waren miljoenen arme Venezolanen zelfs niet geregistreerd als stemgerechtigden. Campagnes om de registratie te bevorderen, hebben het totale electoraat bijna verdubbeld. Er zijn momenteel 6000 stembureau's meer dan tijdens het pre-Chávez tijdperk. Men kan zich aan de andere kant zeker vragen stellen bij de democratische geloofsbrieven van veel van zijn opponenten. In 2002 werd een Pinochet-achtige staatsgreep gelanceerd tegen Chávez, die alleen maar mislukte dankzij een volksopstand. Een groot deel van de Venezolaanse media in private handen, steunde en zette openlijk aan tot de coups. Stel je voor dat de Britse premier Cameron afgezet werd door een aantal generaals met de onvoorwaardelijke steun van de pers? In tegenstelling tot wat vele mensen denken wordt Venezuela's televisielandschap gedomineerd door private zenders, waarvan sommigen zelfs Fox News als snoezige linkse rakkers doen overkomen. De staatstelevisie kan met recht en rede bestempeld worden als bevooroordeeld ten opzichte van de regering, maar dat is misschien de reden waarom het amper een miezerige 5,4% van de kijkcijfers haalt. Van de zeven grote kranten, steunen er vijf de oppositie en is er slechts een pro-regering.

De waarheid is dat Chávez democratische verkiezing na democratische verkiezing gewonnen heeft, -ondanks de vaak venijnige vijandigheid van de media- omdat zijn beleid de levens van miljoenen voordien totaal genegeerde Venezolanen verbeterd heeft. De armoede is bijna gehalveerd tot 27,8%, terwijl de absolute armoede meer dan gehalveerd is. Zes miljoen kinderen krijgen elke dag een gratis maaltijd, een bijna universele gratis gezondheidszorg werd geïnstalleerd en de onderwijs-uitgaven als een deel van het Bruto Binnenlands Product verdubbelden. Er werd een woningprogramma opgestart in 2011, dat 350.000 nieuwe huizen realiseerde, waardoor honderdduizenden gezinnen uit de ondermaatse behuizing van de sloppenwijken konden trekken. Een aantal zelfgenoegzame buitenlandse critici suggereren dat Chávez de stemmen van de armen gekocht heeft -alsof het winnen van verkiezingen met een programma van sociale rechtvaardigheid omkoperij is.

Allianties

Dat wil niet zeggen dat Chávez boven alle kritiek staat. Venezuela was al een land dat te kampen had met ongebreidelde misdaad toen hij aan de macht kwam, maar de situatie is op dat vlak nog verslechterd. In 2011 stierven ongeveer 20,000 Venezolanen ten gevolge van de gewelddadige misdaad: een onacceptabel dodental. Naast drugs, het bijna algemene wapenbezit en de destabiliserende impact van buurland Colombia, kan men een zwakke (en vaak corrupte) politiemacht aanwijzen als schuldige. Hoewel de regering nu een nieuwe nationale politiemacht aan het oprichten is, is de endemische criminaliteit een echte crisis. Als ik met Venezolanen in de straten van de hoofdstad Caracas sprak, klaagden zowel pro-Chavistas als de opponenten over het soms angstaanjagende gebrek aan openbare orde. En dan is er nog de kwestie van de niet altijd even sympathieke buitenlandse relaties van Chávez. Zijn naaste bondgenoten waren de eveneens democratisch verkozen linkse regeringen van Latijns-Amerika -die Chávez bijna allemaal passioneel verdedigden tegen buitenlandse kritiek. Maar hij steunde ook brutale dictators in Iran, Libië en Syrië. Dat heeft zijn reputatie zeker bezoedeld. Maar wij in het Westen kunnen Chávez maar moeilijk zijn onverkwikkelijke allianties verwijten. Wij ondersteunen en bewapenen volop  dictaturen zoals bijvoorbeeld die van Saoedi-Arabië. Maar uiteraard ontheft onze schijnheiligheid Chávez niet van terechte kritiek.

De zogenaamde Bolivariaanse Revolutie was zeer afhankelijk van Chávez' eigen reputatie en onvermijdelijk doet zijn dood vragen rijzen over de toekomst. Maar er is geen twijfel over het feit dat Chávez een democratisch verkozen voorvechter van de armen was. Zijn beleid tilde miljoenen mensen uit de extreme armoede en de ellende. Hij vertegenwoordigde een onderbreking in de jaren van corrupte regimes die vaak verschrikkelijke mensenrechtenschendingen pleegden. Zijn prestaties werden verwezenlijkt ondanks een mislukte staatsgreep, een agressieve vijandige media en hardnekkige buitenlandse critici. Hij toonde aan dat het mogelijk is om zich te verzetten tegen het neoliberale dogma dat het grootste deel van de mensheid in zijn macht heeft. Hij zal begrijpelijkerwijs betreurd worden door miljoenen Venezolanen.

Dit artikel verscheen eerst op www.independent.co.uk