Image
Intentionele chaos: Trump en de mondiale NAVO-alliantie
Intentionele chaos: Trump en de mondiale NAVO-alliantie
Artikel
11 minuten

Speech van auteur en vredesactivist dr. Joseph Gershon op de NAVO Tegentop van 8 juli 2018 te Brussel.

Er werd mij gevraagd om te spreken over de NAVO als een geglobaliseerde alliantie voor oorlog, maar sta me toe om eerst iets te zeggen over de aanvallen op het democratische en constitutionele bestuur in de Verenigde Staten. In het kielzog van het brutale uiteenrukken en opsluiten van vluchtelingengezinnen, van de bevestiging van het verdeelde Hooggerechtshof van Trumps inreisverbod voor moslims en van Trumps inspanningen om het nucleair akkoord met Iran te saboteren, spoken de woorden van pastoor Niemoller door mijn hoofd: “Eerst kwamen ze voor de communisten, … Dan kwamen ze voor de Joden, … Dan kwamen ze voor mij...”

Met de overwinning van de Geallieerden in Wereldoorlog II, het succes van de Burgerrechtenbeweging in de VS en het einde van de oorlog in Indochina, geloofden de meeste Amerikanen van mijn generatie dat het fascisme, racisme, autocratieën en de brutaliteiten die een groot deel van de 20ste eeuw kenmerkten, in het verleden lagen.

Maar met W. Bush, Cheney en Rumsfeld, en nu met Trump, Flynn, Bolton, Pompeo, militaire interneringkampen en het afzonderen en opsluiten van vluchtelingenkinderen, leren we uit ervaring de diepste betekenis van William Faulkners waarheid kennen: “Het verleden is niet dood. Het is niet eens het verleden”. Het zal je misschien verbazen dat Amerikaanse Nazi's een verjaardagsdemonstratie plannen voor het Wite Huis op 12 augustus, of dat sectoren van het leger het Trumpiaans “totalitarisme”, zoals ze het zelf omschrijven, veroordelen. Dit is een tijdperk geworden waarin we opnieuw lering moeten trekken uit onze Burgerrechtenbeweging, uit de ineenstorting van de Weimar-republiek en uit het verzet tegen het fascisme en de Nazi-bezettingen. In de nabije toekomst worden de Amerikaanse tussentijdse verkiezingen van november 2018 gezien als een cruciale opportuniteit om toch tenminste enkele limieten te stellen aan Trumps aanvallen op de wetten, instituties en cultuur die essentieel zijn voor een constitutionele democratie.

NAVO - een mondiale alliantie

Laten we het nu over de NAVO hebben. In tegenstelling tot wat een groot deel van de publieke opinie denkt, moeten we beginnen met te erkennen dat het een militaire alliantie betreft, met een nucleaire oorlogsdoctrine die gecreeerd werd door de Verenigde Staten en gebaseerd is op het principe dat het als eerste wil kunnen toeslaan ('first strike'). Het Warschaupact werd opgericht als reactie erop. In overeenstemming met wat Zbigniew Brzezinski later omschreef als de geopolitieke vereisten voor VS-overheersing van Eurazië en bijgevolg de wereld, verklaarde NAVO's eerste secretaris-generaal dat het doel van de alliantie bestond uit het klein houden van Duitsland, het buitenhouden van Rusland en het 'binnenhouden' van de VS. Met het onderhandelen van het INF-Verdrag [het akkoord tussen de VS en de Sovjet-Unie over de vernietiging van middellange afstandsraketten] in 1987, de val van de Berlijnse muur in 1989 en de implosie van de Sovjet-Unie in 1991, verdween de publiek geformuleerde reden voor de alliantie: het verdedigen van West-Europa tegen het Sovjet-communisme.

In plaats van in pensioen te gaan en een onderwerp te worden voor geschiedkundigen gespecialiseerd in de Koude Oorlog, poogde men een nieuwe bestaansreden aan de NAVO toe te kennen. Het akkoord tussen Bush/Baker en Gorbachev dat de hereniging van Duitsland op West-Duitse voorwaarden toestond in ruil voor het engagement dat de NAVO geen centimeter zou opschuiven richting Moskou -een akkoord waarvan we nu weten dat Bush nooit zinnens was het te respecteren- werd geschonden door president Clinton, toen hij de uitbreiding van de NAVO in de richting van de Russische grens lanceerde. Dan, terwijl Rusland zich in een militair dieptepunt bevond en binnen een context van verdere Europese integratie van voormalige Oostbloklanden, werd de missie van de NAVO op de top van Lissabon in 2010 getransformeerd naar de uitvoering van 'operaties buiten de zone' (Out of Area Operations): het verzekeren van de vrije stroom van mineralen en geld naar het Noorden. Er waren precendenten in het voormalige Joegoslavië en Irak, maar vanaf de Lissabon-top werd het voeren van de VS/NAVO-oorlog in Afghanistan -waarvan Obama wist dat hij niet te winnen viel- dé prioriteit van de alliantie. Deze oorlog zit nu in zijn 17de jaar.

Na Poetins heropleving van de autocratische -zij het corrupte- orde in Rusland, de Maidan-protesten en de staatsgreep in Oekraïne, en Ruslands inlijving van de Krim en zijn geheime militaire interventie in Oost-Oekraïne, veranderde de primaire missie van de NAVO opnieuw. De prioriteit werd nu het voorbereiden op een mogelijke grote oorlog met Rusland of China. NAVO-troepen werden ontplooid in Polen en de Baltische staten, er volgden massale militaire oefeningen in de Zwarte en Baltische Zeeën en zelfs in schijnbaar neutrale naties als Zweden. Ook de militaire banden met de “belangrijke niet-geallieerde partner” van de NAVO, Japan, werden nauwer aangehaald.

Instrument van het VS-beleid

Als we de NAVO zien als een uitdrukking en een instrument van het Amerikaans buitenlands en militair beleid, dan moeten we de ambities en de acties van diegenen die dit beleid nu uitstippelen nauwlettend in het oog houden. Trump, wiens bewind in toenemende mate en terecht gezien wordt als kaderend binnen een traditie van Europees fascisme en vroeg-Nazisme, werd onlangs beschreven in The New York Times als iemand die “Amerika probeert te herschapen... in een egoïstisch, oneerlijk land. [Iemand] zonder nauwe vrienden, totaal onvoorspelbaar, vrij van elke toewijding aan duurzame waarden, klaar om een bondgenoot in de rug te steken als die niet naar onze pijpen danst en veel comfortabeler met mafia-achtige dictators dan verkozen democraten”.

De beledigingen van Trump aan het adres van de leiders van de G-7 (nu G6 +1), zijn inspanningen om Merkels regering te ondermijnen en zijn herhaaldelijke uithalen naar Japan, leerden ons wat 'America First' betekent. Als de VS bondgenoten moet hebben, dan moeten die hun rol accepteren als de vazalstaten die Brzezinski voor ogen had. Bovendien kan er niet vertrouwd worden op verbintenissen vanwege de VS. Zelfs The New York Times stelde aan de vooravond van de NAVO-top: “Niemand weet welke president er zal opduiken [in Brussel] – de twistzieke, die tiert over het gebrek aan militaire uitgaven van de bondgenoten of de opschepper, die de eer opstrijkt voor de recente stijgingen van de militaire uitgaven”.

Het antwoord is te vinden in de imperiale systemen die over generaties opgebouwd werden. In zijn nieuwe boek legt Ben Rhodes, Obama's nationale veiligheidsadviseur, uit met welke uitdagingen elke Amerikaanse president geconfronteerd wordt. Van speciale operaties in Irak en Afghanistan tot de levering van oorlogsvliegtuigen over heel de wereld, de instituties van de nationale veiligheidsstaat opereren “in hun eigen momentum – geworteld in een enorm complex van missies, allianties, internationale akkoorden en budgetbeslissingen die een maand, een jaar of decennia geleden genomen kunnen zijn… Elk agentschap heeft zijn eigen belangen, die niet veranderen als er een nieuwe president aantreedt. Het leger wil meer vrijheid om te ageren, het ministerie van Buitenlandse Zaken wil bestaande relaties en overeenkomsten in stand houden en de inlichtingengemeenschap wil meer bevoegdheden. Iedereen wil meer – meer geld, meer personeel, meer steun van het Witte Huis”. Deze realiteit, betreurt Rhodes, leidt “tot occasionele schizofrenie”. Iets meer dan occasioneel onder Trumps bewind van chaos, incompetentie en brutaliteit.

Hoe moeten we de NAVO-operaties buiten de oorspronkelijke actiezone en de mondialisering van de organisatie begrijpen? Er waren eerder al 'out-of-area' operaties, bijvoorbeeld de samenwerking van zeven NAVO-landen met de Verenigde Staten voor de Golfoorlog van 1991 “om een nieuwe wereldorde te creëren”, of de installatie van een no-fly-zone en de bombardementen op Bosnië in 1993 en 1994 of de creatie van de Mediterraanse Dialoog in 1994, maar het tijdperk van de out-of-area operaties ging pas echt helemaal van start met de oorlog van Kosovo tegen Servië in 1999. Zoals John Glennon toendertijd schreef: “Met weinig discussie en nog minder poespas… verzaakten de VS en de NAVO effectief aan de bepalingen van het oude VN-handvest die internationale interventie in lokale conflicten strikt limiteren… ten gunste van een vaag systeem dat veel toleranter is voor militaire interventies maar evenwel weinig strenge en duidelijke regels heeft”.

In 2001, na de Al-Qaeda aanslagen van 9/11, riepen Bush en Cheney NAVO's artikel 5 van het NAVO-bondgenootschap in, wat de aanvallen de verantwoordelijkheid van alle leden van de alliantie maakte. Het verplichtte de NAVO-lidstaten de aanslagen te beschouwen als aanvallen op op hun eigen land en zich bij VS aan te sluiten voor een reactie.

In zijn recente geschiedenis van de CIA en de oorlog van deze organisatie in Afghanistan en Pakistan, schrijft Steve Coll dat de VS behalve de vernietiging van Al Qaeda en de Taliban “een tweede objectief had om Artikel 5 in te roepen, namelijk “bewijzen dat de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie… betekenis heeft en dat de NAVO indien nodig kan opereren buiten zijn defensieve perimeter in het Westen". Tegen het volgende jaar, 2002, concludeerde de Bush-Cheney-regering “dat er geen bedreigingen meer zijn voor de NAVO binnen Europa, maar wel van een combinatie van terrorisme en massavernietigingswapens”. Bijgevolg drong ze aan op de creatie van een expeditionaire NAVO-macht, “een interventiemacht die snel kan bewegen”. En tegen eind 2003, toen Kaboel en andere bevolkte Afghaanse centra veilig geacht werden van vijandige strijders, autoriseerde de VN de graduele uitbreiding van de missie van de NAVO. Tegen 2006, toen de Taliban opnieuw in de aanval getrokken was, was het hele land het toneel voor NAVO-operaties. In 2011 kregen we onder impuls van Hillary Clinton en Samantha Power de catastrofale oorlog tegen Libië, en de rest is geschiedenis…

Hoe mondiaal is de NAVO?

De NAVO overspant de planeet, voorziet de VS van militaire bondgenoten, militaire basissen voor oorlogen en interventies, van in het Midden-Oosten en Afrika tot in Latijns-Amerika en Oost-Azië. Het voorziet ook markten voor de verkoop van wapens en levert toegang tot geavanceerde technologieën. Telkens gaan er diepe geopolitieke en militaire berekeningen gepaard met de uitnodigingen en beslissingen om samen te werken met de NAVO. Gezien de omvang en de concurrerende ambities van de elites is het niet verrassend dat de NAVO-partnerschappen onvermijdelijke tot contradicties leiden – zoals we vandaag geillustreerd zien door het Turkse geflirt met Rusland en door de druk die Trump beweert te leggen op Pakistan. In Europa worden de mogelijke toekomstige leden van het bondgenootschap Partners voor Vrede genoemd: Armenië, Oostenrijk, Azerbeidzjan, Wit-Rusland, Bosnië & Herzegovina, Finland, Georgië en Ierland. De Euro-Atlantische Partnerschapsraad brengt de NAVO-landen samen met Oostenrijk, Bosnië en Herzegovina, Finland, Ierland, Macedonië, Malta, Zweden, Zwitserland, Armenië, Azerbeidzjan, Wit-Rusland, Georgië, Kazachstan, Kirgizië, Moldavië, Servië, Tadzjikistan, Turkmenistan en Oekraïne en omvatte voor een tijd ook Russische participatie. Officiële 'Belangrijke niet-NAVO-bondgenoten', zijn onder meer Afghanistan, Australië, Egypte, Israël, Japan, Zuid-Korea, Jordanië, Nieuw-Zeeland, Bahrein, de Filipijnen, Taiwan (de facto), Thailand, Koeweit, Marokko, Pakistan en Tunesië. Andere landen die in de rij staan voor het wapentuig en de privileges die toegekend worden aan het statuut van belangrijke niet-NAVO-bondgenoot zijn Oekraïne, Moldavië, Georgië, Saoedi-Arabië, de Verenigde Arabische Emiraten, Oman en Qatar. Het Samenwerkingsinitiatief van Istanboel, opgericht in 2004, dat focust op de strijd tegen massavernietigingswapens, op contraterrorisme, training en educatie, participatie aan NAVO-oefeningen, de promotie van militaire interoperabiliteit en paraatheid voor rampen, omvat Bahrein, Qatar, Koeweit en de Verenigde Arabische Emiraten. De Mediterrane Dialoog, die Israël, Jordanië, Egypte, Algerije, Tunesië, Marokko en Mauritanië groepeert, werd gecreeerd in 1994. De redenering achter de creatie en de gezamenlijke militaire oefeningen was “het inzicht dat veiligheid in het Middellandse Zee-gebied cruciaal is voor de verzekering van de veiligheid in Europa”. 'Partners across the Globe' werd in 2010 gelanceerd, op wat de out-of-area-top genoemd zou kunnen worden in Lissabon. Dit programma omvat Afghanistan, Australië, Colombia, Irak, Japan, Zuid-Korea, Mongolië, Nieuw-Zeeland en Pakistan.

De uitbreiding van de NAVO en de partnerschappen die gecreëerd werden in het post-Koude Oorlogstijdperk dienen het zogenaamde “Europese Geruststellingsinitiatief” – multinationale battaljons ontplooid in Estland, Letland, Litouwen en Polen en de hernieuwing van de voorbereidingen op een grote machtsoorlog. Tot deze maatregelen werd beslist op de NAVO-top van 2016 in Warschau. De NAVO-partnerschappen blijven ook de Amerikaanse en Europese ambities en belangen in het mondiale Zuiden versterken. De uitbreiding van de NAVO omvat de ontplooiing van een multinationale troepenmacht in Roemenië “om Rusland te kunnen weerstaan langs zijn oostelijke flank en om de groeiende Russische aanwezigheid in de Zwarte Zee in bedwang te houden”. Vorig jaar confronteerden NAVO-straaljagers in neutraal luchtruim boven de Baltische Zee een vliegtuig met aan boord de Russische minister van Defensie. Dit alles absolveert Rusland uiteraard niet van zijn militaire provocaties, die samen met de provocaties van de NAVO en de VS tot accidenten en misrekeningen zouden kunnen leiden met het potentieel volledig uit de hand te lopen.

De online publicatie 'Defense One' rapporteert dat Israël “dubbel dienst doet als een nieuwe partner in Europa en de Stille Oceaan-regio. De Israëlische Defensiemacht participeert aan RIMPAC, 's werelds grootste zeemachtoefeningen voor de kust van Hawaï, aan Swift Response [jaarlijkse gezamenlijke luchtmachtoefeningen van de VS en Europa] en de grootschalige landoefeningen van vorige maand in Polen, Duitsland, Letland en Litouwen. Japan krijgt NAVO-assistentie bij het omgaan met de territoriale spanningen met China en cyberveiligheid. Niet lang geleden sprak de Japanse eerste minister Abe de Noord-Atlantische Raad toe waar hij beloofde dat “Japan een grotere rol zal spelen bij het verdedigen van de vrijheid om over territoria te vliegen, vrijheid van navigatie op zee en van ander mondiaal goed.

Colombia is de nieuwste Mondiale NAVO-partner en de eerste in Latijns-Amerika. Het land had eerder al troepen gestuurd naar Duitsland en Italië om te trainen en ontplooide troepen in de Hoorn van Afrika. Tegen 2013 besloot Colombia om met de NAVO samen te werken op het vlak van inlichtingen, militaire trainingsoefeningen en zogenaamde humanitaire interventies. Op bepaalde manieren past Colombia perfect bij de NAVO. Het is het Latijns-Amerikaanse land dat het tweede meeste spendeert aan het leger -3,4% van het Bruto Binnenlands Product gaat naar militaire uitgaven- en het werkt al samen met het Amerikaanse leger sinds de Koreaanse oorlog. Net zoals bij Japan, lijkt China een rol te spelen bij Colombia's nieuwe statuut als partner van de NAVO. Colombia heeft talrijke havens aan de Stille Oceaan die Washington uit de Chinese invloedssfeer zou willen houden. Het kadert in de betrachting van de inkrimpende wereldmacht om zijn hegemonie te behouden over wat sinds 1945 het Amerikaanse meer genoemd wordt.

Waar brengt ons dit nu? Met Trumps minachting voor bondgenootschappen, zijn bewondering voor respressieve autocraten, van Poetin, over Orban tot de Saoedische monarchen, zijn handelsoorlogen, en zijn campagne voor regimeverandering in Iran die kan uitdraaien op een katastrofale oorlog, is alles -inclusief de toekomst van de NAVO- onzeker. We staan voor meerdere en gevaarlijke crisissen. Maar zoals de Chinezen er ons aan herinneren, in een crisis schuilt er opportuniteit. We zullen alle wijsheid en moed nodig hebben om te voorkomen dat de geschiedenis opnieuw uitdraait op een tragedie.


Iets fouts of onduidelijks gezien op deze pagina? Laat het ons weten!

Thema

Nieuwsbrief

Schrijf je in op onze digitale nieuwsbrief.