De Marshalleilanden legden 24 april 2014 negen aparte aanklachten neer voor het Internationaal Gerechtshof in Den Haag tegen de negen landen met kernwapens, alsook een aparte klacht tegen o.a. de president en de minister van Defensie van de VS in de districtrechtbank van San Fransisco.

De eilandrepubliek klaagt de vijf kernmachten aan die in 1968 werden erkend in het non-proliferatieverdrag: de VS, Rusland (dat het Sovjet-wapenarsenaal erfde), China, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk. Daarnaast klaagt het ook drie landen aan die het non-proliferatieverdrag niet ondertekenden maar toch een kernarsenaal hebben: India, Pakistan en Noord-Korea plus de enige staat die niet officieel verklaart kernwapens te bezitten, Israël.

Centraal in de klachten staat dat die landen hun wettelijke verplichting tot ontwapening, zoals opgenomen in het non-proliferatieverdrag (NPT), niet zijn nagekomen.

Artikel VI van het NPT stelt immers dat "iedere partij tot het verdrag zich te goeder trouw verbindt tot het onderhandelen van doeltreffende maatregelen met betrekking tot het eindigen van de kernwapenwedloop op korte termijn en kernontwapening, en een verdrag voor algemene en totale ontwapening onder strikte en doeltreffende internationale controle."

De regering van de eilandengroep stelt zich partij om twee redenen. Het engageerde zich als niet-kernwapenstaat bij het NPT en komt haar eigen verplichtingen die daar uit voortvloeien na. Een tweede reden is omdat de bewoners van de eilandgroep aan den lijve de gezondheids- en milieueffecten ondervinden van de nucleaire tests die daar plaatsvonden.

De eilandengroep, waartoe ook de Bikini-atol en Enewetak behoren, vormde het testgebied voor 67 tests met kernwapens tussen 1946 en 1958, waaronder de 'Castle Bravo' kernproef uit 1954: een bom van 15 megaton of duizend keer de bom op Hiroshima. Over een periode van twaalf jaar beschouwd komen al die tests samen neer op dagelijks 1,5 keer de bom op Hiroshima. In die periode stond de eilandengroep onder de administratie van de VS.

De Marshalleilanden zijn niet uit op een vergoeding voor de testen en de voortdurende schade die daar uit voortvloeit. Ze vragen aan de rechtbank in de VS om te zorgen voor een juridisch oordeel op basis van de Amerikaanse Wet inzake de juridische betekenis van de verplichtingen van de VS die voortvloeien uit artikel VI van het NPT, zodat het niet blijft bij een politieke interpretatie die afhankelijk is van welke regering er aan de macht is.

De Marschalleilanden vragen het Internationaal Gerechthof in Den Haag om te verklaren dat elke kernwapenstaat zijn internationale verplichtingen niet nakomt, en die landen vervolgens te bevelen om alle noodzakelijke stappen te nemen om hun verplichtingen volgens het NPT of het internationaal gewoonterecht na te komen en te starten met de onderhandelingen die moeten leiden tot kernontwapening.

Timing

De klacht werd niet toevallig nu neergelegd. In New York loopt van 28 april tot 9 mei 2014 de voorbereidende vergadering voor de volgende vijfjaarlijkse Herzieningsconferentie van het non-proliferatieverdrag (NPT) die in 2015 zal plaatsvinden.

Het non-proliferatieverdrag, dat in 1970 van kracht werd, is een afspraak tussen kernmachten en landen zonder kernwapens. Het verdrag steunt op drie principes: landen zonder kernwapens verklaren geen kernwapens te zullen aanschaffen (= non-proliferatie, artikel II), de erkende kernwapenstaten verbinden er zich toe hun kernarsenaal te ontwapenen (artikel VI) en alle landen krijgen het onvervreemdbare recht op vreedzaam gebruik van kernenergie (artikel IV).

Alle NPT-verdragspartijen komen deze week in New York bijeen voor een stand van zaken wat betreft het naleven van het NPT-verdrag in het algemeen en specifiek de implementatie van het stappenplan dat op de vorige herzieningsconferentie in 2010 werd aangenomen.

De geloofwaardigheid van het NPT, dat de hoeksteen vormt van het internationale kernwapenregime, brokkelt jaar na jaar verder af.

De kernwapenstaten zijn – zie de klacht van de Marshalleilanden- nog steeds hun belofte tot kernontwapening niet nagekomen, sterker nog, alle kernwapenarsenalen (meer dan 17.000 kernwapens) worden momenteel gemoderniseerd. De VS alleen al zal de volgende 10 jaar wellicht meer dan 1000 miljard dollar spenderen aan onderhoud, vervanging en modernisering van zijn kernwapenarsenaal. Daar zit onder andere een slordige 10 miljard dollar bij om de B-61 kernbommen, die ook in Kleine Brogel liggen, te moderniseren. Op die manier zouden we tegen 2020 in België dus beschikken over een geavanceerde preciesiebom met nieuwe militiare capaciteiten.

De implementatie van het akkoord om te werken aan een massavernietigingsvrije zone in het Midden-Oosten, een vraag waar alle landen in de regio behalve Israël op aandringen, is tot nu toe op niets uitgedraaid. De internationale conferentie die in 2012 zou georganiseerd worden in Finland heeft nooit plaatsgevonden.

Alle pogingen om te beginnen onderhandelen over een verdrag dat kernwapens verbiedt zijn tot nu toe mislukt.

Een positief resultaat van de volgende herzieningsconferentie in 2015 is dus van absoluut belang, maar de uitdagingen zijn zoals gezegd niet gering.

Belgische houding

De houding van de Belgische regering in de voorbije legislatuur was in dit dossier ronduit bedroevend.

De regering beloofde in het regeerakkoord dat ze zou pleiten voor "het revitaliseren en het eerbiedigen van het Non-Proliferatieverdrag" en dat ze zou ijveren "voor internationale initiatieven met het oog op een verdere ontwapening – inbegrepen nucleaire – en voor een verbod op wapensystemen met een willekeurig bereik en/of die disproportioneel veel slachtoffers maken."

In de praktijk was daar jammer genoeg niks van te merken. Onze regering sprak soms over een kernwapenvrije wereld, maar nam geen enkel concreet initiatief en blokkeerde zelfs internationale initiatieven. Een kleine bloemlezing uit de voorbije legislatuur:

1. België stemde de voorbije jaren op verschillende gelegenheden binnen de fora van de Verenigde Naties tegen resoluties die vragen om te beginnen met onderhandelingen die moeten leiden tot een internationaal verdrag dat kernwapens verbiedt. De Minster van Buitenlandse Zaken antwoordde in december 2013 op een parlementaire vraag van Eva Brems dat 'respect voor het Non-proliferatieverdrag (NPT) een sleutelelement blijft van ons beleid. De creatie van een parallel proces rond een kernwapenverdrag zou niet bevorderlijk zijn voor vooruitgang. Integendeel, het riskeert de politieke betrokkenheid bij de uitvoering van het Non-proliferatieverdrag te ondermijnen... onze aandacht moet uitgaan naar concrete, verifieerbare en juridisch bindende ontwapeningsakkoorden tussen de kernwapenstaten." http://www.vrede.be/standpunten/1389-belgi%C3%AB-stemt-deze-week-toch-niet-opnieuw-tegen-een-kernwapenconventie-stuur-een-dringend-bericht-naar-onze-regering 

2. Onze regering investeerde bijzonder weinig energie in de Internationale Conferenties over de Humanitaire Consequencies van Kernwapens. België is formeel aanwezig, maar het feit dat de speciaal gezant voor ontwapening en non-proliferatie bij het Belgisch Ministerie van Buitenlandse Zaken niet aanwezig was op de Conferentie in Mexico (februari 2014), noch in Noorwegen (2013), toont hoeveel belang onze regering hecht aan dit internationale initiatief. Het kan ook anders, er zijn landen die zelfs hun minister van Buitenlandse Zaken sturen. Oostenrijk zal de volgende Internationale Conferentie organiseren in Wenen omdat het dat als een NPT-plicht beschouwt. http://www.vrede.be/nieuws/per-thema/bewapening/1433-belgische-positie-op-internationale-conferentie-over-kernwapens-in-mexico-13-en-14-februari-2014 

3. De Belgische wetgeving laat toe dat Belgische financiële instellingen investeren in kernwapenprogramma's. KBC Bank investeert naar schatting 72,5 miljoen dollar in een lening aan Serco, een Brits bedrijf dat kernwapens produceert. http://www.vrede.be/nieuws/per-thema/bewapening/1378-kbc-bank-investeert-in-kernwapens 

4. België tekende geen bezwaar aan tegen de modernisering van de Amerikaanse B-61 kernbommen in België, bommen waarvan onze minister van Defensie steevast blijft zeggen dat "hij niet kan ontkennen noch bevestigen dat ze er liggen". In plaats van samen met Nederland en Duitsland duidelijk te maken dat we van die kernwapens af willen, legt de regering zich neer bij de patstelling binnen de NAVO, waar de gesprekken over ontwapening de afgelopen jaren op niets uitliepen. Sterker nog de Belgische minister van Defensie ijvert voor de aankoop van F-35 gevechtsvliegtuigen, de enige vliegtuigen die de gemoderniseerde B61 kernbommen zullen kunnen afleveren.

Misschien moeten de Marshalleilanden ook België maar eens aanklagen bij het Internationaal Gerechtshof in Den Haag?

Alle verder info:

De klacht van de Marshalleilanden: http://www.nuclearzero.org/# 
Nieuws over de NPT vergadering in New York: http://www.reachingcriticalwill.org/disarmament-fora/npt/2014