Primo Levi en de situatie in Israel
Artikel
5 minuten

Als 24-jarige ontvluchtte de joodse chemicus Primo Levi in 1943 de rassenwetten van het Mussolini-regime en sloot hij zich aan bij een verzetsgroep in de bergen. Reeds in december van hetzelfde jaar werd hij aangehouden en met andere joden naar Auschwitz gedeporteerd.

Bij de bevrijding behoorde hij tot de overlevenden van dit uitroeiingskamp - naar eigen zeggen vooral te danken aan het feit dat hij er pas in 1944 aangekomen was. Zoals vele anderen voelde hij de behoefte om te getuigen. In 1958 verscheen in Italië zijn boek Se questo è un uomo, vertaald in het Nederlands onder de titel Is dit een mens (1).

 

Jorge Semprun noemt dit boek 'een werkelijk buitengewoon werk door zijn waarachtigheid, zijn klaarziend mededogen.(2) Primo Levi behoort tot de weinigen die niet alleen Auschwitz overleefde, maar tot zijn trieste dood in 1987 nooit los kwam van de vraag hoe mensen dit anderen kunnen aandoen. Die in zijn analyse van deze ontmenselijking ook peilt naar het schuldgevoel bij de slachtoffers. Misschien vinden we bij hem een begin van verklaring voor het onbegrijpelijk en onrustwekkend optreden van Israël, naast alle factoren van religieuze en politieke aard.

Het is duidelijk dat de huidige toestand voor de Israëlische burgers een voortdurende bron is van stress en angst. Nergens nog veilig, nooit onbezorgd naar het werk, gaan winkelen, een avondje uit . op elk ogenblik kan in je nabijheid een bom ontploffen. Daar een einde willen aan stellen door tegengeweld en provocatie is een letterlijk doodlopende weg. Vergelding door het inzetten van een ultramodern leger, het vernietigen van gebouwen met bulldozers of raketten, het onder huisarrest plaatsen van een staatshoofd in zijn eigen land, dit kan de haat alleen maar versterken.in 'een cyclus van wraak en weerwraak tussen twee gemeenschappen, waar de ene zich gerechtigd acht tot het begaan van gruweldaden, als antwoord op de wreedheden van de andere' zoals de Franse geneticus Albert Jacquard in een andere context dit mechanisme definieert.

Dit proces kan niet leiden tot een bestand, laat staan tot een duurzame vrede. Wat wil Israël ? Hebben zij niet zelf Rabin vermoord, een man die uiteindelijk vrede zocht ? Vergeten ze dat Sharon's optreden begonnen is met een provocatie ? Het fundamentalisme van de orthodoxe joden verklaart de arrogante houding tegenover de Palestijnen. De Bijbel verschaft hun het recht om een claim te leggen op dit land dat van hen was. 3000 jaar geleden. Vele Israëliërs brengen begrip op voor de Palestijnen en beseffen dat de terreur haar oorsprong vindt in de uitzichtloze toekomst van dit volk.

Vandaag is de vraag naar de oorsprong van het conflict niet meer relevant. Het optreden van het Israëlische leger in de Palestijnse steden en gebieden is een misdaad tegen de menselijkheid en onbegrijpelijk voor een volk dat zelf het slachtoffer was van de Shoah.

Primo Levi, die ook pijnlijke vragen niet uit de weg gaat, dacht na en onderzocht hoe mensen zich gaan gedragen onder extreme onderdrukking, die hij omschrijft als de bodem van het menselijk bestaan. Om zijn gedachtegang te verduidelijken, citeren wij enkele paragrafen uit Is dit een mens.

Laat men zich nu een mens voorstellen wie de mensen die hem lief zijn ontnomen worden, en zijn huis, zijn gewoonten, zijn kleren, alles kortom, letterlijk alles wat hij bezit : dat zal een leeg mens zijn, een mens die niets anders meer is dan lijden en behoefte, die geen waardigheid meer heeft en geen oordeelsvermogen, omdat wie alles verloren heeft maar al te gemakkelijk zichzelf verliest : een mens over wiens leven en dood met een licht hart beschikt kan worden, zonder enig gevoel van medemenselijkheid, in het beste geval uitsluitend op grond van nuttigheidsoverwegingen. Als men dat alles bedenkt zal men de dubbele betekenis van de term 'vernietigingsskamp' begrijpen en inzien wat ik wil uitdrukken met die woorden : wij liggen op de bodem. "Häftling" : ik heb geleerd dat ik een Häftling ben. Mijn naam is nu 174517; we zijn gedoopt, ons leven lang zullen we het merkteken dragen dat op onze linkerarm is getatoeëerd.

In het hoofdstuk De verlorenen en de geredden ligt misschien een sleutel tot het joodse bewustzijn als onderliggend element van wat vandaag in Israël gebeurt.

De auteur stelt vast dat er in Auschwitz in 1944 van 150.000 joodse gevangenen die tot de oudste groep behoorden, nog slechts een paar honderd in leven zijn. Anderzijds merkt hij op dat overleven niet is weggelegd voor diegenen die geen Organisator, Kombinator, Prominent (de grimmige welsprekendheid der woorden) weet te worden.

Hij gaat verder met zijn pijnlijke analyse en zegt: Hier interesseren ons in het bijzonder de joodse prominenten. Het verschijnsel van de joodse prominenten laat een zelfkant van de mens zien die te denken geeft. In hen werken nieuwe en oude onderdrukking en een door de eeuwen heen aangeleerde vijandigheid jegens vreemden samen om hen tot monsters van zelfzucht en gevoelloosheid te maken. En verder zal het gebeuren dat zijn haat, die tegen de onderdrukkers machteloos is, redeloos terugslaat op de onderdrukten en hij zich voldaan voelt als hij de trap die hij van boven heeft gehad naar beneden kan doorgeven.

Deze analyse is nauw verbonden is met de toestanden in het slavenkamp en Primo Levi geeft dit zelf ook toe. Ze is ook toepasselijk in het dagelijks leven. Maar het feit dat de auteur - als jood - de eeuwenoude onderdrukking en de aangeleerde vijandigheid inroept, verklaart misschien toch wel voor een deel de grenzeloze arrogantie en de onverzettelijke haat van vele Israëliërs ten aanzien van het Palestijnse volk. Het lijkt er sterk op dat het fanatieke nationalisme hierdoor gevoed wordt en vandaag de economische en politieke factoren overschaduwt.

(1) Primo Levi, Is dit een mens, uit het Italiaans vertaald door Frida De Matteis-Vogels, J.M. Meulenhoff, Amsterdam, dertiende druk, 1997.

(2) Jorge Semprun, Mal et Modernité suivi de. « vous avez une tombe dans le creux des nuages. », éditions Climats, 1995, p. 93 : . son ouvre est réellement prodigieuse par sa véracité, sa compassion lucide .

Bob Paulus


Iets fouts of onduidelijks gezien op deze pagina? Laat het ons weten!

Nieuwsbrief

Schrijf je in op onze digitale nieuwsbrief.