De inauguratie van een nieuwe pijplijn tussen Turkmenistan en Iran is niet zonder belang. Deze Dauletabad – Sarakhs – Khangiran pijplijn die 6 januari 2010 werd geopend na slechts zes maand voorbereiding, verbindt het noorden van de Kaspische regio van Iran met de grote gasvelden van Turkmenistan. Voor onze westerse media die anders zeer ijverig zijn in hun berichtgeving over het Iraanse regime, was dit kennelijk geen nieuws.
Nochtans is deze gaspijplijn van groot belang voor de veiligheid van de regio. De gasexport van Turkmenistan gaat volledig naar China, Rusland en Iran. Hierdoor heeft dit land niet langer nood aan de pijplijnen die door de VS en de EU aangeboden worden. Rusland, China en Iran halen hun slag thuis.
Deze Turkmeens-Iraanse pijplijn heeft een lengte van 182 km en zal voorlopig 8 miljard kubieke meter Turkmeense gas transporteren, maar zijn capaciteit op jaarbasis bedraagt 20 miljard kubieke meter. Dit moet de gasbehoefte dekken voor de noordelijke Kaspische regio van Iran en dus Teheran van de behoefte bevrijden om het eigen gas vanuit het zuiden naar zijn noordelijk landsdeel te transporteren. Daardoor kan Iran ook een grotere hoeveelheid gas op de internationale energiemarkt aanbieden. Beide partijen komen goed aan hun trekken in deze gasovereenkomst. Asjchabad krijgt een verzekerde afzet naast de deur in Noord-Iran. Teheran is verzekerd de energiebehoefte van dit landsdeel te kunnen bevredigen en moet niet vrezen voor tekorten in de wintermaanden. Iran kan hierdoor een surplus aan gas exporteren en Turkmenistan krijgt voor zijn gasexport bijkomende en nieuwe transportroutes naar de wereldmarkt. De Iraanse hoop kan concreter worden om dankzij zijn gunstige geografische ligging een hub te worden voor de Turkmeense uitvoer.
We zijn getuige hoe een nieuw patroon van regionale energiesamenwerking ten koste van Big Oil tot stand aan het komen is. Rusland staat hierbij vooraan, China en Iran participeren actief. Rusland, Iran en Turkmenistan hebben respectievelijk de grootste, tweede en vierde grootste gasreserves ter wereld. China is voor hen een belangrijke afnemer. Deze evolutie vormt een ernstig te nemen probleem voor de wereldstrategie van Washington. De pijplijn van Turkmenistan naar Iran tart de Amerikaanse politiek ten opzichte van Teheran ten volle. Washington wil Iran immers aan strengere sancties onderwerpen om het land nog meer internationaal te isoleren. Maar tijdens de rondreis van de Iraanse president doorheen Centraal-Azië, werd hem het rode tapijt uitgerold door zijn Turkmeense gastheer, Gurbanguly Berdymukhamedov. Een nieuw economische as is zich aan het aftekenen die duidelijk aantoont dat de dwangdiplomatie van Washington niet werkt.
Turkmenistan met een bnp van 18,3 miljard dollar trotseert de enige supermacht in de wereld met een bnp van 14,2 biljoen dollar. Dergelijke ontwikkeling is voor Washington zeer zorgwekkend want dit zou andere landen wel 's kunnen inspireren.
Er zijn nog andere zorgbarende dossiers. Teheran beweert dat het een akkoord heeft met Ankara voor het transport van Turkmeens gas via de bestaande pijplijn van 2.577 km die Tabriz in noordwesten van Iran verbindt met Ankara. Inderdaad, de Turkse diplomatie heeft hierover een onafhankelijke, zelfstandige diplomatieke koers. Turkije streeft er naar om een olie- en gas-hub te worden voor de energiebevoorrading van de Europese markt. Het risico wordt groter dat Europa de strijd verliest voor een directe toegang tot de energiewinningsgebieden in de Kaspische regio.
In december 2009 hebben Hu Jintao (China), Berdymukhamedov (Turkmenistan) Nazarbayev (Kazakhstan) en Karimov (Oezbekistan) officieel de pijplijn geopend die een gaswinning op de rechteroever van de Amu Darya Rivier in Turkmenistan met China verbindt. De groeiende Chinese aanwezigheid op de energiemarkt van Centraal Azië lijkt Rusland niet in de war te brengen. Wat is de situatie? Europa voert minder olie en gas in vanuit Rusland, en de Centraal-Aziatische olie- en gasproducerende landen zijn actief op de Chinese markt waar de vraag nog steeds stijgende is. Rusland is zeer goed ingeplant op de energiemarkt van Centraal-Azië en de Kaspische regio. Het geheel biedt Moskou de nodige garantie dat er geen binnenlandse energietekorten zullen zijn. Voor Moskou is het van belang dat zijn rol als de belangrijkste leverancier niet vermindert. Zolang dat de Centraal-Aziatische landen geen dringende behoeften hebben aan de door de VS gesteunde trans-Kaspische pijplijn, is Rusland tevreden.
Tijdens het recent bezoek van de Russische president Medvedev aan Asjchabad, werden de Russisch-Turkmeense energiebanden genormaliseerd en aangehaald. Het herstel van de banden tussen beide landen is een grote doorbraak en in het belang van de twee staten. Met deze overeenkomst wordt de stilgelegde gaslevering aan Rusland hervat. Turkmenistan zal jaarlijks 30 miljard kubieke meter gas aan Rusland blijven leveren; de overeengekomen prijs is conform met marktvoorwaarden die voor Europa van toepassing zijn. Volgens Russische commentaren zal Gazprom het niet langer interessant achten om Gas Turkmenistan op te kopen. De keuze van Moskou om dergelijke hoge prijs te betalen spruit voort uit de zorg dat geen alternatieve transportlijnen zouden geopend worden, waarbij dan vooral gekeken wordt naar de Nabucco pijplijn die door Washington wordt gesteund.
In tegengestelling tot de westerse propaganda, ziet Asjchabad de Chinese afname niet als een substituut voor het Russische Gazprom. Dank zij de hoge Russische aankoopprijs beschouwt Ashgabat Gazprom als een belangrijke, onvervangbare afnemer. Over de verkoopprijs voor gas aan China zijn de onderhandelingen nog aan de gang, maar het is zo goed als onmogelijk dat die met de Russische prijs kan concurreren. Moskou en Asjchabad bevestigden hun verbintenis over de Kaspische pijplijn ( van de Kaspische oostkust naar Rusland) met een capaciteit van 30 miljard kubieke meter gas. Rusland hoopt om de gasstroom via deze transportlijn nog te verhogen met aanvullende gaslevering uit andere delen van Centraal-Azië, Turkmenistan en Kazakhstan. Moskou en Asjchabad hebben afgesproken om gezamenlijk een oost-west pijplijn te bouwen zodat er een groot netwerk ontstaat van alle Turkmeense gasvelden en waarbij de pijpleidingen naar Rusland, Iran en China bevoorraad kunnen worden vanuit eender welk Turkmeens gaswinningsgebied.
Inderdaad tegen de achtergrond van geïntensifieerde Amerikaanse druk op Centraal-Azië, kan er niet genoeg gewezen wezen worden op het impact voor de regionale veiligheid van Medvedevs bezoek. Op de persconferentie met Mevedev, verklaarde Berdymukhamedov dat de standpunten van beide landen over Centraal Azië en de Kaspische regio, meestal in dezelfde lijn liggen. Hij onderstreepte dat beide landen menen dat veiligheid voor de ene niet kan bekomen worden ten koste van de andere. Medvedev beaamde de eensgezindheid van beide naties over veiligheidskwesties en bevestigde hun bereidwilligheid tot samenwerking.
De Amerikaanse pijplijn-diplomatie in de Kaspische regio streeft ernaar Rusland te omzeilen wat de ontsluiting van olie en gasvoorraden betreft, China buiten spel te zetten, en Iran te isoleren. Deze politiek is aan het mislukken. Rusland is van plan haar aankoop van gas in Azerbeidzjan te verdubbelen, waardoor de mogelijkheden verminderen dat Bakoe de Nabucco pijplijn bevoorraadt. In tandem met Rusland, wordt Iran een groter afnemer van het Azerbeidjaanse gas. In december zette Azerbeidzjan een akkoord op papier om gas aan Iran te leveren via de 1400 km lange Kazi-Magomed –Astara pijplijn.
De South Stream en North Stream projecten van Rusland voor gaslevering aan Noord- en Zuid-Europa, versterken hun troeven aanzienlijk. De struikelblokken wat North Stream betreft, werden recent uit de weg geruimd nadat Denemarken, Finland en Zweden qua milieu-impact hun zegen gaven. Met de aanleg ervan zal deze lente begonnen worden. Deze pijplijn kost 12 miljard dollar en zal gemeenschappelijk aangelegd worden door Gazprom, het Duitse E.ON Ruhrgas, BASF-Wintershall en de Nederlandse Gasunie. Hierdoor moet het Russische gas niet langer via Wit-Rusland, Polen en Oekraïne geleid worden, maar zal van Vyborg onder de Oostzee naar de Duitse havenstad Greifswald stromen. De lengte van deze gasleiding bedraagt 1.220 km, de jaarlijkse capaciteit is 27,5 miljard kubieke meter gas. De North Stream transportlijn zal een grote impact hebben op de geopolitiek van Eurazië, de trans-Atlantische betrekkingen en de banden van Rusland met Europa.
In wat ik de 'energie-oorlog' durf te noemen zijn de gebeurtenissen van 2009 bijzonder betekenisvol. Op 14 december werd de nieuwe pijpleiding vanuit Turkmenistan door Centraal-Azië naar China geopend. Om de verbinding met het Chinese deel van de Aziatische pijplijn operationeel te maken, opende de Russische premier Putin op 27 december laatstleden de olieterminal van Nakhoda in het verre oosten van Rusland. Deze geeft de verbinding met de nieuwe oliewinningsgebieden van Siberië. Daarbij komt nu ook de pijplijn Dauletabad-Sarakhs-Khangiran pijplijn. De energiekaart van Eurazië en de Kaspische regio wordt met andere woorden grondig hertekend.
Het regionale schaakbord zal ongetwijfeld in de aandacht blijven. Deze energie-afspraken zullen wellicht ook op het politieke vlak gevolgen hebben. Breidt de Shanghai Cooperation Organisation uit met Turkmenistan en Iran? Zullen Rusland, China en Iran in 2010 in staat zijn hun volgende zetten te coördineren of tenminste hun concurrerende belangen verder weten te harmoniseren?
(vertaald en bewerkt door AU)
Bron: M K Bhadrakumar gewezen Indische diplomaat: pipeline geopolitics. Russi, China, Iran, redraw Energy