Image
Tien jaar na de financiële crisis: het stralingsgevaar blijft.
Tien jaar na de financiële crisis: het stralingsgevaar blijft.
Artikel
10 minuten

10 jaar geleden overspoelde een spiraal van bancaire en economische rampspoed de hele wereld en veroorzaakte een kettingreactie met verwoestende naschokken die nog altijd nazinderen. Kan NewB de financiële sector in België mee uit de gevarenzone halen?  

Het geheugen kan soms kort zijn. Tien jaar geleden werd ons economisch bestel wereldwijd aan het wankelen gebracht. Veel economische gevolgen zijn voortgevloeid uit de bom die toen ontplofte, maar vaak zien we het verband niet: de crisis in Griekenland, besparingen op alle vlakken en de vergroting van de kloof tussen arm en rijk, bij ons en wereldwijd. Het puin mag dan al ogenschijnlijk (en tegen een onwaarschijnlijke kost) geruimd zijn en een aantal preventieve maatregelen mogen dan al zijn uitgevaardigd, het stralingsgevaar is geenszins geweken. We zijn ondertussen haast vergeten dat enkel massale financiële injecties vanuit de overheid, een totale economische instorting konden verhelpen … middelen die we allen samen hebben opgehoest. En we beseffen de gevolgen niet echt van wat die miljardenstroom heeft teweeggebracht: de gaten die geslagen zijn in begrotingen, besparingsgolven op talrijke vlakken,... In de financiële wereld hangen talrijke zwaarden van Damocles boven ons hoofd, zoals bijvoorbeeld de miljarden aan slechte leningen die bij Dexia zijn geparkeerd: uit het zicht en doorgeschoven naar de volgende generaties. Hoe kunnen we er voor zorgen dat we echt uit de gevarenzone geraken en dat we op meer stevige grond een economie op ‘onze’ maat kunnen financieren?

Getuigen

Laten we enkele bevoorrechte getuigen aan het woord die de schok toen van dichtbij meemaakten:

De totale ineenstorting van het vertrouwen in de markten en de financiële instellingen is me het meest bijgebleven. De neergang van Lehman Brothers bracht een gigantische schokgolf teweeg die het vertrouwen zodanig aantastte dat het wereldwijd financieel systeem aan de rand van de afgrond werd gebracht (…) De indirecte gevolgen van de financiële crisis voelen we vandaag nog.” (Menno van Eijk, in 2008 hoofd monetaire markten bij NN Investment Partners, een Nederlandse vermogensbeheerder).

Wanneer de markten vrijdagavond sloten wist niemand hoe de wereld er maandagmorgen zou uitzien en welke banken nog zouden bestaan!” (Koen Van de Maele, in 2008 hoofd Investment Solutions bij Candriam, een Europese vermogensbeheerder die gegroeid is uit Dexia Asset Management)

Achtergronden

Over de achtergronden van de clash is al veel inkt gevloeid. Over hoe het misliep in de Verenigde Staten met de hypotheken en de huizenmarkt. Hoe kredieten voor de aankoop van huizen werden verstrekt aan mensen die ze nooit zouden kunnen terugbetalen. Hoe kwalijke producten geniepig werden verpakt in allerlei financiële producten die door niemand nog werden begrepen maar door ratingbureaus als Standard & Poors, Moodys of Fitch toch met hoge waarderingen werden begiftigd. En hoe die herverpakte rommel aan Europese bankiers werd gesleten die in de val trapten van snel geldgewin.

Maar er was meer aan de hand. Totaal onderbelicht is dat de financiering van een paar dure oorlogen van de Verenigde Staten in het Midden-Oosten reeds voor 2008 veel dollars uit de markt haalde en druk had gezet op de interestvoeten. Die stijgende interestvoeten lagen op hun beurt aan de oorsprong van de crash van de hypothekenmarkt in de VS.

De financiering van een paar dure oorlogen van de Verenigde Staten in het Midden-Oosten heeft voor 2008 veel dollars uit de markt gehaald en zette druk op de interestvoeten.

Voeg daar de ego’s aan toe van bankiers die voor hun bank en voor hun bonussen het principe van ‘the sky is the limit’ huldigen, alsook de regeringsleiders die om hun begrotingstekorten te drukken wat graag publieke banken te koop stelden (al was dat in een aantal gevallen voor een appel en een ei). Noteer dat in België de dominante positie van de top 4 grootste banken sindsdien ongewijzigd is, op zich is dat toch wel een straffe vaststelling. Het is overigens vermeldenswaardig dat uiteindelijk geen enkele kleine of middelgrote bank in België echt werd verontrust. Maar dat nam niet weg dat het maatschappelijk kwaad was geschied. De vraag diende gesteld: wat nu?

Zouden er uit een dergelijke existentiële crisis wel lessen getrokken worden? Zoals na een oorlog ‘nooit meer oorlog!’ klinkt, zou er nu 'nooit meer een bankencrisis!' weergalmen? Laten we duidelijk wezen: een dergelijke wens valt niet te realiseren met wat oppervlakkige bijsturingen. Bij crisissen van deze omvang zijn aanpassingen ten gronde aan de orde. Aanpassingen aan het systeem, en aanpassingen aan de manier van denken en handelen. Toen, 10 jaar geleden, kon men al aanvoelen dat een paradigma-shift er niet zat aan te komen. Zelfs evidente maatregelen als de scheiding van zakenbanken en banken die voor het groot publiek werken, werden -door de banklobby- vakkundig in de kiem gesmoord. Of een ander voorbeeld: ook nu blijft het de realiteit dat slechts ongeveer 3% van alle valutatransacties te maken hebben met de reële economie. Het blijft mogelijk om met computergestuurde beleggingen op enkele micro- seconden aanzienlijke winsten te verzilveren. Praktijken in fiscale paradijzen moesten we vernemen dankzij onderzoeksjournalisten. Wie zal degelijke praktijken structureel aan banden leggen?

Zou het in die omstandigheden denkbaar zijn de handen dan maar zelf uit de mouwen te steken? Back to basics, terug naar het simpele bankieren. Hoe eenvoudig bankieren voor de klanten en voor de gemeenschap opnieuw zelf heruitvinden, in een 21ste eeuws kleedje? Waarbij het belang van de klant en de gemeenschap opnieuw centraal staat. Waarbij het accent verlegd wordt naar het financieren van wat er echt toe doet: de transitie naar een meer sociale, een meer ecologische en koolstofarme economie. Niet met een paar groene fondsen of obligaties in de marge, maar in de kern.

Zou er plaats, ruimte en economische zin zijn om een ‘eigen bank’ in de markt te zetten? Een bank waar u en ik, en het maatschappelijk middenveld zelf de contouren en de grote lijnen van zouden bepalen? Een nieuwe bank die op maatschappelijke waarden zou gebaseerd zijn? Waarden zoals duurzaamheid, soberheid, participatie, ethiek … noem maar op.

Vanuit de gevestigde banksector werden meteen kritische vragen opgeworpen: toch geen nieuwe bank beginnen!? Ook de initiatiefnemers van de coöperatie NewB vonden dat we geen nieuwe bank nodig hadden die hetzelfde doet als de bestaande. Bij het ondersteunen van lokale economieën hebben we geen financiële beslissingscentra nodig die naar het buitenland verhuizen. We hebben evenmin meer banken nodig die ons met hand en tand voor 25 jaar pogen te binden via pakketten aan productgroepen, of die ons eerst allerhande gratis aanbieden om de dienstverlening vervolgens betalend te maken. We hebben het gehad met de concentratiebeweging die de Belgische bankensector de laatste 25 jaar doormaakte: een beweging van fusies, van minder banken die … meer “dezelfde” worden, en die minder specifieke doelpublieken aanspreken. Hoeveel banken kunnen we nog als Belgisch omschrijven? Bij welke bank kan een maatschappelijke organisatie zich echt thuis voelen, ook in de zin dat je van je bank een dienstverlening verwacht op maat van jouw behoeften. We moeten vaststellen dat steeds meer organisaties op hun honger blijven zitten. Welke (groot)banken houden rekening met de enquête van ICAN die Vrede onlangs verspreidde: 68% van de ondervraagden vindt het niet kunnen dat Belgische banken investeren in de kernwapenindustrie. Slechts een handvol financiële instellingen bewegen. Dat het eindelijk beweegt is natuurlijk goed, maar als het voor elk maatschappelijk thema zoveel tijd vergt om op de radar van banken te komen, hoeveel decennia gaan we dan bezig zijn?

Hoeveel banken kunnen we als ethisch bestempelen? Niet hier of daar voor een deeltje, maar in hun geheel? Hoeveel banken hebben nog een coöperatieve grondslag en handelen in die zin? Dat coöperatieve en mutualistische banken over heel de wereld de crisis stukken beter verteerden dan beursgenoteerde banken, zet aan het denken. Het wantrouwen van het publiek tegenover de traditionele bankier is de laatste 25 jaar gegroeid. Onder andere omdat meer en meer mensen zich vragen stellen over wat er eigenlijk met hun geld gebeurt en omdat ze meer en meer als nummers worden behandeld in plaats van als klanten.

Het is vanuit een verontwaardiging over deze context dat NewB het levenslicht zag: een coöperatie die zich tot doel stelde om een nieuwe waardengedreven bank op poten te zetten. Een bank waarbij we niet wakker hoeven te liggen over wat er met ons geld gebeurt. Een bank die pakweg wapens, intensieve veeteelt en industriële landbouw, fossiele brandstoffen en niet-duurzame energie, vervuilende industrie, kinderarbeid, enzovoort op de zwarte lijst stellen. Bekijk het zo: als geëngageerde burger let u er gedurende een hele maand op dat u bewust en oordeelkundig omgaat met uw centen. Als op het einde van de maand uw loon of uw pensioen wordt uitbetaald, verwacht u toch dat de bank die uw geld in bewaring neemt daar ook mee omspringt in overeenstemming met uw waarden.

Als geëngageerde burger verwacht u toch dat de bank die uw geld in bewaring neemt er even bewust en oordeelkundig mee omgaat als uzelf.

Realisatie?

Voor alle duidelijkheid NewB bereidt de opstart voor van een nieuwe coöperatieve bank in België. Ze telt nu meer dan 153 lidorganisaties, 50.000 individuele leden en drie professionele investeerders van de Franse mutualistische verzekeringsgroep Monceau.

NewB kan beroep doen op (ex-)bankiers die actief participeren aan de uitwerking van de businessplannen. Op dit ogenblik beloopt het totale kapitaal meer dan € 15.250.000, NewB is een van de grootste crowdfunding initiatieven die ons land al gekend heeft.

Dit kapitaal werd en wordt geïnvesteerd in de uitvoering van haalbaarheidsstudies, het uitbouwen van de toekomstige klantenbasis en het op de markt brengen van eerste producten en diensten. De uiteindelijke bedoeling is om een erkenning te bekomen om als bank te opereren. Daarvoor dient een hele procedure gevolgd en zal nog meer kapitaal dienen verzameld te worden: hoeveel precies dient nog door de regulerende overheid bepaald te worden. Het hele proces vraagt veel tijd: stap voor stap worden aan de regelgever voorstellen, plannen en concrete invullingen overgemaakt die vervolgens worden afgetoetst en bijgestuurd. Pas op het einde van dat proces kan dan een formele aanvraag worden ingediend bij de Nationale Bank van België die ook zal beoordeeld worden door de Europese Centrale Bank. Hoe lang dit nog kan duren is vooralsnog onduidelijk, maar laat ons stellen dat ergens in de loop van volgend jaar zou moeten kunnen geland worden.

Eerste producten

In afwachting van de eigen banklicentie werden de eerste producten gelanceerd in samenwerking met buitenlandse specialisten die over de nodige vergunningen beschikken:

  • een ethische betaalkaart met het Engelse Prepaid Financial met o.a. de bijzondere eigenschap dat bij elke betaling 5 cent gaat naar een goed doel naar keuze zoals Vrede zonder dat het de klant iets kost.

  • ethische verzekeringen met de Franse mutualistische verzekeraar Monceau: stap voor stap zullen alle traditionele dekkingen in de markt worden gezet, te beginnen met autoverzekeringen. Nog dit jaar moeten brand- en familiale verzekeringen volgen.

Een referentie worden

De uitbouw van een zo ambitieus project als NewB neemt meer tijd dan oorspronkelijk ingeschat, maar als we het tijdsperspectief even verruimen en pakweg tien jaar vooruit kijken dan is de visie dat het mogelijk moet zijn om in die tijd uit te groeien tot een bank die meetelt, een referentie voor duurzaam bankieren.

Als we in ons land echt lessen willen trekken uit wat 10 jaar gelden gebeurde hebben we nood aan een bank die ons echt uit de gevarenzone houdt en bankieren zo invult dat het een baken wordt voor een ruim publiek. Zo niet zullen grootbanken zich blijven beperken tot het aanbieden van duurzame producten als -weliswaar groeiende- niche zonder veel fundamenteel te veranderen aan hun echte identiteit of businessmodel. Zo niet zal de enige duurzame collega op de Belgische markt een nichespeler blijven die het groot publiek niet echt aanspreekt. Ja, ik heb het wel degelijk over het Nederlandse Triodos: een nichespeler die haar rol vervult in verschillende Europese landen, en met wie NewB graag zal samenwerken. Maar de ambitie van NewB is het aanbod ethische financiën substantieel te verruimen en aldus Jan met de Pet, u en ik, effectief aan te spreken. We willen er voor zorgen dat een ethische en duurzame bank uw eerste bank kan worden, waar u terecht kan voor uw courante financiële behoeften, zoals dat in zovele andere landen wel kan, van Canada over Duitsland tot Italië.

Mee instappen?

Participeren aan NewB betekent geschiedenis schrijven en deelnemen aan een burgerbeweging op een moment dat dit ertoe doet, en als goed voorbeeld.

Ik nodig u dan ook uit om mee in te stappen in het project. Dat kan door minstens één aandeel van 20 euro te kopen. Voor dat geld wordt u geregeld op de hoogte gehouden over de laatste evoluties. En ook al dient hieraan toegevoegd dat beleggen in aandelen sowieso risico’s inhoudt, dat risico dient u af te wegen tegenover het risico dat NewB er uiteindelijk niet komt. U gaat toch zelf ook lessen trekken uit wat ons 10 jaar geleden overkwam? Zou u uw kinderen of kleinkinderen binnen 10 jaar willen vertellen dat u de kans heeft gehad om mee bij te dragen tot de oprichting van een nieuwe ethische bank, maar dat u de andere kant heeft opgekeken!?

www.newb.coop

Marc Bontemps is mede-initiatiefnemer van de coöperatieve bank-in-wording NewB.


Iets fouts of onduidelijks gezien op deze pagina? Laat het ons weten!

Land

Nieuwsbrief

Schrijf je in op onze digitale nieuwsbrief.