Ik zat op plaats 42 F, een zitje aan het raam. Voor de eerste maal in mijn leven op een vliegtuig. Met verwondering keek ik naar de trillende vleugels terwijl het toestel naar de startbaan taxiede. Het scheen me een eeuwigheid toe. Langzaam verschoven gele grondlichten. Een bocht en nog een bocht die de gele voor blauwe lichten veranderde. Nog een bocht en dan stilstand. Het aanzwellen van de motoren kondigde het vertrek aan en in een snelle aanloop, waarbij de lichten hun individualiteit verloren, vond het toestel de kracht om van de grond te komen. Op dat specifieke moment kwam de vraag waarop ik een antwoord hoopte te vinden doorheen het Wereld Sociaal Forum. Hoe sterk hangen de bewegingen samen en zullen zij in staat zijn om de heersende krachten te overwinnen en het luchtruim te kiezen?

Het tweede Wereld Sociaal Forum vond plaats in Porto Alegre, Brazilië, tussen 31 januari en 6 februari 2002. De honderden conferenties, seminaries en workshops noopten mij tot een gelimiteerde keuze van maximum 3 per dag. Telde een dag maar meer dan 24 uur!

participatieve democratie

Porto Alegre is een stad waar sinds een aantal jaar geëxperimenteerd wordt met participatieve democratie. In tegenstelling tot onze vertegenwoordigingsdemocratie heeft de burger er een werkelijke inbreng. Het eerste jaar van dit experiment kon de overheid voorzien in subsidies. Het tweede jaar werden deze opgeschort en niet omdat het project fout liep in tegendeel! Vakbonden en organisaties allerhande legden dan zelf maar het geld op tafel om verder te kunnen gaan met een participatieve democratie. Het verliep gunstig en het derde jaar kon de stad weer rekenen op overheidssteun.

Uiteraard wou ik bij de bron informatie ophalen over het begrip participatieve democratie en democratie in het algemeen. Per toeval botste ik op één van die zonnige dagen op John. De man was altijd advocaat geweest in het Londense en vanuit zijn interesse voor duurzame ontwikkeling begon hij na zijn pensioen een kruistocht tegen de kapitalistische globalisering. Hij vond een medestander in Roy en samen werkten ze op een alternatief project voor democratie. Door zelfstudie en het vergelijken en verzamelen van wetenschappelijk materiaal over democratie en het oprichten van een studiegroep kwamen ze tot een nieuw model voor democratie. Hun model voor democratie wouden ze graag aan een ruimer publiek ter kennis geven want het is niet voldoende om ongefundeerd een verandering te proberen brengen.

workshop democratie

Ik werd vriendelijk uitgenodigd op hun niet aangekondigde workshop die enkele dagen later plaats zou vinden in een van de prachtig gelegen universiteitsgebouwen. Gelukkig dat kwaliteit niet aan kwantiteit wordt gemeten want de bezetting voor deze workshop was minimaal, een gegeven waarop ik gehoopt had want door de band genomen zijn de meeste activiteiten te vergelijken met een hoorcollege. De start van de workshop was nogal verrassend. Iedereen zou in kleine groepjes gaan zitten en van gedachten wisselen over de huidige democratie om dan op het schoolbord enkele kernproblemen neer te schrijven. Na enkele onwennige minuten kwam iedereen wat los en doorheen het internationaal gezelschap kwamen verschillende vormen van democratie en gewenste democratie aan bod. Als shooter kon dit tellen. John en Roy's betoog startte vanuit de instabiele en onrechtvaardige wereld van vandaag. Een wereld waar hebzucht hoogtij viert en die gedomineerd wordt door een ongebreideld kapitalisme. De gevolgen zijn gekend, milieuverloedering, conflicten, ... Een wereld die weinig toekomstperspectieven heeft. Er moet verandering komen en het begin hiervan ligt in de transformatie van de huidige representatieve democratie. Deze vorm van democratie, waarbinnen het volk de macht geeft aan gemandateerden heeft als gevolg dat mensen te vaak onbewust worden van politieke stromingen en hun gevolgen. Mensen worden niet meer betrokken en dragen geen gevoelsmatige verantwoordelijkheid meer over hun eigen omgeving. Hoe kan je dan verwachten dat die mensen een mondiaal verantwoordelijkheidsgevoel hebben?

globaal - lokaal

De eerste vereiste om te komen tot 'Another World' is de transformatie van de representatiedemocratie naar de participatieve democratie. Centrale gedachtegang om dit te bekomen is terugkeren van het globale en sterk lokaal te gaan werken. In de woorden van John " Think, act and learn together! " Het gedachtegoed van Paulo Freire schijnt hierin door. De vier pijlers die een participatieve democratie moeten bewerkstelligen zijn: rechtvaardige en ecologisch doelstellingen, 'zachte' methodieken en concepten, bevrijdend leiderschap en een op grote schaal participatief veranderingsproces. Sommige elementen bleven nogal vaag, bijvoorbeeld, wat kan je rechtvaardig noemen? Andere zijn heel duidelijk. Hun idee over leiderschap bevalt me enorm. Binnen een lokale participatieve groep zal er een woordvoerder zijn. Deze wordt gesteund door zijn groep en brengt de stem van de groep naar voor, er voor zorg dragend dat ieder lid zijn inbreng heeft. Hij of zij heeft dus geen vaste positie en kan zich niet settelen in zijn toegemeten rol. Deze visie doorgedacht zou kunnen leiden tot onafhankelijke denk-en functioneringsgroepen. Dit idee aanvaarden is afstappen van de heersende visie over democratie en het bestuurlijk bestel van een grondgebied. Door op lokaal vlak samen te denken en problemen te analyseren en conclusies te trekken en te handelen naar 'het grootste duurzame belang' zou een Andere Wereld mogelijk moeten zijn, mits overleg tussen de lokale groepen. Hoe een bestuur er op nationaal en internationaal vlak moet inzien is niet aan bod gekomen. Een utopische, misschien zelf gevaarlijke visie?

strijd om verandering

Er zijn verschillende projecten die de haalbaarheid van John en Roy's visie illustreren. Sterk punt zijn de diverse getuigenissen. Getuigenissen van mensen die midden in een strijd om verandering zitten. Mensen die vechten om te overleven, om het anders te doen, zonder daarom direct te weten waar ze gaan uit komen maar proberen, een punt scoren of op hun bek gaan en blijven proberen en al doende een voorbeeld zijn voor mensen in gelijkaardige situaties. Het zijn vooral deze mensen die me doen inzien dat een andere wereld mogelijk is, als er de bereidheid is om zwaar te werken en offers te brengen. Maar deze mensen vond ik niet altijd op het forum zelf. Hen kwam ik tegen in de figuur van burgemeester of boer, militant of lokale vakbondsvoorman, man, vrouw of kind. Hen kwam ik tegen in een dorpslokaal, op het veld, op een feest...

Jammer genoeg zijn de initiatieven van deze mensen pas ontstaan toen de nood erg hoog was. Ik stel me de vraag wanneer wij in het westen zullen inzien dat de knipperlichten van het noodsignaal al langer dan vandaag op rood staan. Misschien is er een langdurige oorverdovende sirene nodig (cfr. O19). Een sirene door de verschillende sociale organisaties die willen strijden voor een Andere Wereld. Organisaties die onomwonden allianties moeten aangaan en over de verschillen heen kijken maar focussen op wat hen kan binden en welke gezamenlijke standpunten kunnen ingenomen worden. Organisaties die moeten sensibiliseren op grootschalige wijze!

emotie

Maar wie ben ik om zo hoog van de toren te blazen? Ik ben gewoon een enthousiaste jongeman, nog lang niet geleerd genoeg om diepere oorzaak-gevolgen te onderkennen, maar vastberaden genoeg om te willen experimenteren met een andere vorm van democratie!

Hoewel ik voordien al gewonnen was voor bewogen thema's, heeft het forum die aanwezige vonk aangeblazen tot een laaiend vuurtje! Ik geloof meer dan voordien in een toekomst die er beter uitziet dan het verleden waar we in leven. En ik ben niet alleen! De kracht van het Wereld Sociaal Forum schuilt in de immense dynamiek die heerste in Porto Alegre. Het ontmoeten van zoveel mensen, uit zoveel verschillende organisaties, bewogen door gelijklopende ideeën, is een enorme opsteker. De afsluiting van het tweede forum loog er dan ook niet om. Stel je voor dat je in een enorme zaal staat, samen met duizenden in diverse geuren en smaken. Bewogen speeches doen velen de tranen in de ogen springen. Een black blok wordt zonder meer de zaal uitgeleid. Applaus klatert tussen de toespraken door en mensen knikken je toe, het eens met de woorden. En jij knikt mensen toe, het eens met de vertaalde Portugese woorden. Het handengeklap groeit uit tot een waterval en ogen zijn meertjes geworden. Op dat moment knalt het Latijns-Amerikaanse lijflied van het forum uit de boxen en verdwijn je in een poel van ritmisch dansende mensen. Geen westerse verleidingsdans maar puur emotie! Emotie die zegt: " Another world is possible "

Dat brandende, dansende leven was er gedurende het hele forum en het heeft me geraakt. Het vliegtuig van de sociale bewegingen mag dan nog niet op de startbaan beland zijn, de wil om te vliegen is er alleszins.

Mijn Senegalese vriend zou met zijn warme, diepe stem besluiten " Another dance is possible " en de lichtjes in zijn ogen zouden twinkelen.

Ik geloof.

Jeroen Buyst, 22 jaar, student sociaal cultureel werk.