Vandaag, exact een jaar geleden, stak de dood van de Koerdisch-Iraanse Mahsa/Zhina Amini in politiehechtenis, het vuur aan de lont van het 'Woman, Life, Freedom’-protest. De jongedame werd opgepakt in de Iraanse hoofdstad omdat ze haar hijab (hoofddoek) niet op reglementaire wijze aanhad. Ze werd het symbool van een beweging tegen de onderdrukking van de vrouw in Iran, tegen de discriminatie van etnische minderheden en tegen het theocratische regime in het algemeen.  

Maandenlang deden demonstraties het Iraanse regime op zijn grondvesten daveren. De protesten groeiden uit tot de belangrijkste oppositiebeweging sinds de Islamitische Revolutie van 1979. Het antwoord van de regering was meedogenloze repressie. Ze zette massale arrestaties, politiegeweld, bedreigingen en executies in om de protesten de kop in te drukken.  

Tijdens de demonstraties werden meer dan 500 mensen gedood en tienduizenden gearresteerd. Velen leven nog steeds met de fysieke en mentale littekens die ze hebben opgelopen door toedoen van de veiligheidsdiensten.

Om hun ijzeren greep op de macht niet te verliezen begingen de Iraanse autoriteiten een hele waaier aan misdaden onder het internationaal recht. Moord, de willekeurige executie van zeven demonstranten, wijdverspreide marteling -inclusief de verkrachting van gedetineerden-, wijdverspreide intimidatie van de families van slachtoffers die waarheid en gerechtigheid eisen, en represailles tegen vrouwen en meisjes die de discriminerende verplichte hoofddoekwetten trotseren.

Onderdrukking

De Iraanse autoriteiten hebben het afgelopen jaar een frontale aanval uitgevoerd op de mensenrechten van vrouwen en meisjes. Ondanks maandenlange protesten tegen de hoofddoekwetten in Iran, werd de ‘zedenpolitie’ geherinstalleerd. Daarnaast werd een reeks andere maatregelen ingevoerd die vrouwen en meisjes die de hoofddoekplicht trotseren, hun rechten ontnemen.

Deze maatregelen omvatten de inbeslagname van auto's en het ontzeggen van de toegang tot werk, onderwijs, gezondheidszorg, bankdiensten en het openbaar vervoer. Vrouwen werden ook vervolgd en veroordeeld tot gevangenisstraffen, boetes en vernederende straffen, zoals het wassen van lijken.

Deze aanval op de rechten van de vrouw, vindt plaats te midden van een stroom van officiële verklaringen waarin het verwerpen van de hoofddoek bestempeld wordt als “een virus", "een sociale ziekte" of "een stoornis", en waarin de keuze om zonder hoofddoek te verschijnen wordt gelijkgesteld aan "seksuele verdorvenheid".

De Iraanse autoriteiten werken momenteel ook aan een nieuwe wetgeving die nog strengere straffen zal invoeren voor het trotseren van de hoofddoekplicht. 

Moord

Tussen september en december 2022 traden de veiligheidstroepen brutaal en gemilitariseerd op. Daarbij kwamen honderden demonstranten en omstanders om het leven, waaronder tientallen kinderen. Meer dan de helft van de onwettig gedode personen behoorde tot de onderdrukte Baluchi- en Koerdische etnische minderheden.

Niemand werd tot nu ter verantwoording geroepen voor deze moorden. Bovendien werd het publiek voorgelogen over de doden. Die zouden te wijten zijn aan "relschoppers", "onbekenden", zelfmoorden of ongelukken. Tegelijkertijd werden de families van slachtoffers voortdurend lastiggevallen en geïntimideerd.

Op het hoogtepunt van de opstand en in de maanden daarna, arresteerden de autoriteiten willekeurig tienduizenden mannen, vrouwen en kinderen, waaronder demonstranten, mensenrechtenactivisten en activisten voor de rechten van minderheden. Onder de gearresteerden bevonden zich ten minste 90 journalisten en andere media-medewerkers, en 60 advocaten, waaronder vertegenwoordigers van families van onrechtmatig gedode personen. Tientallen andere advocaten werden opgeroepen voor ondervraging.

In de aanloop naar de eerste verjaardag van de dood van Mahsa/Zhina Amini hebben de Iraanse autoriteiten hun campagne van willekeurige arrestaties geïntensiveerd. Daarbij werden o.a. familieleden van onrechtmatig gedode personen geviseerd. Daarnaast werden duizenden universiteitsstudenten gedwongen een verklaring te ondertekenen dat ze niet zouden deelnemen aan herdenkingsprotesten. 

Marteling

Tijdens de opstand vuurden de veiligheidstroepen illegaal met echte munitie en metalen kogels om de demonstranten uiteen te drijven en te terroriseren. Duizenden mensen geraakten gewond, en een deel daarvan werd blind of verloor ledematen en/of mobiliteit. Duizenden anderen werden onderworpen aan wijdverspreide folteringpraktijken en andere vormen van mishandeling. Veel overlevenden leven nog steeds met de langdurige fysieke en psychologische trauma's als gevolg van martelingen.

Het afgelopen jaar hebben de autoriteiten in toenemende mate de doodstraf gebruikt als een instrument van politieke onderdrukking om angst te zaaien onder het publiek. Zeven mannen werden -na zeer oneerlijke schijnprocessen- veroordeeld en geëxecuteerd omwille van hun deelname aan de protesten, .

Sommigen van hen werden geëxecuteerd voor het vermeend toebrengen van schade aan openbare eigendommen en anderen omwille van hun verantwoordelijkheid voor de dood van veiligheidstroepen tijdens de protesten. De terdoodveroordeelden werden allemaal geëxecuteerd nadat het Iraans Hooggerechtshof hun onrechtvaardige straffen bekrachtigde, ondanks een gebrek aan bewijs en zonder onderzoek te doen naar hun beschuldigingen van foltering.

De Iraanse autoriteiten weigeren om grondige, onafhankelijke en onpartijdige onderzoeken uit te voeren naar de mensenrechtenschendingen die gepleegd zijn tijdens en in de nasleep van de Woman, Life, Freedom-opstand 
In plaats daarvan hebben ze de veiligheidstroepen geprezen voor het indijken van de onrust en hebben ze overheidsfunctionarissen afgeschermd van elke aansprakelijkheid, onder meer ook twee functionarissen die hebben toegegeven dat ze vrouwelijke demonstranten in Teheran hebben verkracht.

Klachten van slachtoffers en/of hun families werden afgewezen. Indien ze toch doorzetten met hun klachten, werden ze bedreigd met de dood of andere schade.

In november 2022 werd uiteindelijk een onderzoeksmissie naar Iran gelanceerd door de VN-Mensenrechtenraad, maar er is veel meer nodig om de crisis van straffeloosheid voor ernstige misdaden in Iran te bestrijden.