Het lijkt erop dat de machtige tenoren van de Europese Unie de violen over veiligheid en 'defensie' terug gelijkstemmen. Tenminste dat kunnen we vermoeden sinds het Brits-Frans-Duitse onderonsje. Blijkbaar denkt Washington daar ook zo over, getuige de negatieve reactie.

Maar gaat Europa echt zijn eigen weg? Daar valt aan te twijfelen.

Ten eerste wordt het toekomstige Europese militaire apparaat via de NAVO volledig vastgeklonken aan de VS. Dat leidt tot de huidige paradox dat hoe meer de Europese Veiligheids- en Defensiepolitiek gestalte krijgt, hoe slechter het met de zelfstandigheid ervan is gesteld. Voor alles en nog wat moeten we beroep doen op de NAVO (en dus de VS). Anders gezegd: hoe meer Europa, hoe meer NAVO.

Maar het tweede is veel verontrustender: het Europese veiligheidsdenken groeit – onder invloed van een aantal personen achter de schermen - sterk in de richting van de beruchte 'neocons' in Washington, met dezelfde veiligheidsanalyses, gelijkaardige dreigingen en oplossingen. Dat vraagt om wat uitleg.

Als vredesorganisatie zijn we nogal verontrust over het strategisch document dat de Europese leiders hebben verwelkomd op de top in Thessaloniki. De tekst met de titel 'Een veiliger Europa in een betere Wereld', moet een eerste antwoord bieden op de Europese verdeeldheid over Irak en in een uiteindelijke versie – eind dit jaar - hetzelfde statuut krijgen als de Amerikaanse National Security Strategy (september 2002). Hoewel de tekst de naam draagt van de Hoge Vertegenwoordiger voor het Gemeenschappelijk Buitenlands en Veiligheidsbeleid, Javier Solana, is het in werkelijkheid zijn rechterhand, Robert Cooper, Directeur-generaal voor Externe Betrekkingen, die de pen heeft vastgehouden. Cooper is de voormalige invloedrijke buitenlandadviseur van Blair, wat meteen zegt welke de richting de Europese Veiligheidsstrategie in moet slaan. Maar bovenal is Cooper de auteur van het uiterst controversieel 'essay', The New Liberal Imperialism', dat vorig jaar in The Observer (7 april 2002) is verschenen en waarin hij zijn wereldvisie en uitdagingen voor Europa formuleert.

Cooper deelt de wereld in postmoderne (waaronder Europa), moderne (zoals Indië, Pakistan en China) en prémoderne staten (meestal voormalige kolonies) in. De prémoderne staten hebben als kenmerk bestuurlijke en economische chaos. Cooper ziet de uitdaging voor de postmoderne wereld als het gewoon worden aan 'dubbele normen' : « Onder ons opereren we op basis van wetten en open coöperatieve veiligheid. Maar als we te maken hebben met oude staten buiten het postmoderne continent van Europa, is het nodig om terug te vallen op ruwere methodes van een vroeger tijdperk – kracht, preventieve aanval, misleiding en wat verder nog nodig is in de omgang met zij die nog in de negentiende eeuw leven. Tussen ons behouden we de wet, maar wanneer we moeten optreden in de jungle, dan moeten we ook de wetten gebruiken van de jungle. » In de prémoderne wereld « is chaos de norm en oorlog de 'way of life'. » En dus stelt Cooper onomwonden : « wat we nodig hebben is een nieuwe vorm van imperialisme, een dat aanvaardbaar is voor een wereld van mensenrechten en kosmopolitische waarden. (!) De postmoderne Europese Unie biedt een visie aan van een samenwerkend imperialisme, met gemeenschappelijke vrijheid en veiligheid zonder de etnische dominantie en gecentraliseerd absolutisme van de imperia uit het verleden. »

Het hele essay ademt een soort beschavingsmissie uit en doet bij wijlen nostalgisch over imperia uit het verleden. « De meest logische weg om met chaos om te gaan en het meest toegepast in het verleden was de kolonisering », aldus Cooper nog.

Wie de ontwerp-strategienota zoals voorgelegd in Thessaloniki er grondig op naleest zal er duidelijk de pen van Cooper in herkennen. In beide teksten staan dezelfde dreigingen: terrorisme, massavernietigingswapens en mislukte staten annex georganiseerde criminaliteit. Dezelfde reductionistische analyse ook van de achtergronden van die problemen. Terrorisme komt als uit de lucht gevallen: niets over politieke en economische wantoestanden die er eventueel aan de basis van liggen. Massavernietigingswapens vormen alleen een probleem in de handen van de 'andere': niets dus over de westerse kernwapenarsenalen en de onlangs gemaakte keuze van het Pentagon om nieuwe 'inzetbare' nucleaire wapens te ontwikkelen. Mislukte staten hebben het uitsluitend aan zichzelf te danken dat het de slechte kant op gaat. In de strategienota 'van' Solana krijgen we volgende (op de tekst van Cooper geïnspireerde) oorzaken mee: "Vaak ligt slecht bestuur ten grondslag aan deze problemen. Corruptie, machtsmisbruik, zwakke instellingen en gebrek aan verantwoordelijkheidsgevoel tasten staten van binnen aan en dragen bij tot regionale onveiligheid."ﾝ De mogelijkheid dat de neoliberale globalisering wel eens aan de basis zou kunnen liggen van het gros van de sociaal-economische problemen en dus ook van de groeiende onveiligheid in tal van landen in het Zuiden, wordt zelfs niet eens overgewogen.

Nochtans tonen tal van studies een duidelijk verband tussen oorlog aan de ene kant en factoren zoals schuldenlast, dalende grondstoffenprijzen, de strijd om schaarse grondstoffen en de wapenhandel uit het Noorden aan. Maar Solana, alias Cooper, weigert de politieke en economische oorzaken van bedreigingen te formuleren. Zo'n eng veiligheidsdenken leidt niet alleen tot een internationale veiligheidspolitiek die vooral militair wordt ingevuld, maar ook tot een conclusie die dan ook is ingeschreven in het 'Solana'-document: het feit dat westerse staten democratieën zijn verleent hen automatisch het recht om de wereld naar eigen inzicht te 'ordenen'. In die visie vertegenwoordigt de EU het 'goede' omdat de Europese leiders hun politieke normen laten corresponderen met universele waarden. Sinds 11 september is daardoor het debat verengd, zitten we met schurkenstaten en terroristen: kankers die moeten weggesneden worden. Het is een missie, een kruistocht zelfs.

Het terrorismeprobleem wordt gebruikt om een discours in te leiden van de 'rechtvaardige oorlog' met minachting voor de rest van de wereld. Dat is bijzonder gevaarlijk. Het is duidelijk dat minstens een deel van het establishment, dat ons veiligheids- en defensiebeleid uittekent, er een agressieve veiligheidsbenadering op na houdt. We vrezen dat bepaalde kringen met hun nostalgie over het 'goede' imperium, bezig zijn een militaire arm te breien aan het economisch blok Europa. De nieuwe strategienota, indien niet bijgestuurd, betekent een serieuze stap terug in de tijd. We roepen onze politici op om vlug in te grijpen nu het nog kan. Voor ons is een allereerste ingreep het ontslag van Cooper, gevolgd door een nieuwe Europese strategienota die vertrekt van fundamenteel andere uitgangspunten en ook het resultaat is van een maatschappelijk debat. Zoniet gaan we naar Amerikaanse toestanden.

Ludo De Brabander

Het document staat ook online op: http://observer.guardian.co.uk/worldview/story/0,11581,680117,00.html