De wording van de atoombom
De beslissing om een atoombom te ontwikkelen, en dit wapen ook te gebruiken, was er één van het hoogste politieke niveau. Tijdens het Nazistisch regime in Duitsland waren heel wat fysici gevlucht naar Amerika. De Duitse geleerde Albert Einstein schreef eind 1939, op aandringen van de gevluchte Hongaarse fysicus Szilard, een brief aan Franklin Roosevelt. Hij maakte de Amerikaanse president duidelijk dat Amerika, met het bezit van een atoomwapen, Nazi-Duitsland en andere fascistische staten kon afschrikken. Het was al langer bekend dat atoomsplitsing voor militaire doeleinden kon worden ingezet, maar onderzoek ernaar stond nog in zijn kinderschoenen. Toch hadden verschillende gevluchte geleerden schrik dat Duitsland eerder een atoomwapen zou ontwikkelen en dat kon catastrofale gevolgen hebben voor het verloop van de tweede wereldoorlog. Als de Amerikanen de Nazi's een stapje voor konden zijn, zouden de fascistische staten worden afgeschrik om zelf een atoomproject op te starten. Later gaf Einstein toe een overtuigd pascifist te zijn, maar niet anders kon dan de brief naar Roosevelt schrijven.[i] "Ik was mij het verschrikkelijke gevaar voor de mensheid bewust ingeval deze poging zou slagen. Maar de waarschijnlijkheid dat de Duitsers met kans van slagen aan hetzelfde probleem werkten, dwong mij tot deze stap."[ii]
Onder het Manhattan Engineer District werd het Manhattan Project opgericht in 1942.[iii] Dit project nam al snel in omvang toe en werd een miljardenzaak. In 1943 kon de leiding van het project aan Roosevelt meedelen dat de eerste bom vermoedelijk gebruiksklaar zou zijn in de eerste helft van 1945. Tijdens de conferentie van Quebec, in augustus 1943, werd tussen de VS, Groot-Brittannië en Candada overeen gekomen om gezamenlijk aan het atoomproject te werken, maar Amerika zou uiteraard de beleidsbepalende rol spelen.[iv]
De druk op de fysici om de bom zo snel mogelijk in gereedheid te brengen werd opgevoerd. Henry Stimson, de toenmalige minister van oorlog, droeg de uiteindelijke verantwoordelijkheid voor het allesomvattende atoomproject. Leslie Groves, die de militaire leiding droeg van het Manhattan project, overhandigde een memorandum aan Stimson, waarin een concrete datum voor de eerste test werd voorop gesteld. De plutoniumbom zou beschikbaar zijn tussen 15 en 31 juli.[v]
Na Roosevelts dood werd Truman de nieuwe president van de VS. Nadat hij op de hoogte werd gebracht van het atoomproject, kon het voor hem niet snel genoeg gaan. De druk werd nog eens opgevoerd op de geleerden, zodat de eerste test voor de conferentie van Potsdam zou plaatsvinden. Truman wou de stand van zaken meedelen op dit overleg van de Grote Drie (De VS, de Sovjet-Unien en Groot-Brittannië) dat zou doorgaan van 17 juli tot 2 augustus.[vi]
Uiteindelijk was het zo ver op 16 juli 1945. De eerste test met de plutoniumbom vond plaats in Alamagordo, New Mexico. Amper twee dagen later kwam het eerste officiële rapport binnen in Potsdam, waarin de positieve resultaten van de explosie werden beschreven.
Het was duidelijk dat president Roosevelt tijdens het atoomproject nog helemaal geen beslissing hat genomen over het al dan niet inzetten van de atoombom. Daarom hield hij het project zelfs voor zijn naaste medewerkers uiterst geheim. Stimson was als minister van oorlog verantwoordelijk voor het gehele atoomproject, maar zelfs hij werd pas op de hoogte gesteld na Roosevelts dood.
Noodzaak van het gebruik?
Na de Japanse aanval tegen de militaire basis Pearl Harbor in december 1941, verklaarde Amerika de oorlog aan Japan. Enkele dagen later kon de VS een oorlogsverklaring van de Japanse bondgenoot Duitsland ontvangen. Amerika was vanaf dit punt definitief betrokken in de tweede wereldoorlog en startte meteen met een enorme productie van vliegtuigen voor het Amerikaanse leger. Na de aanval op Pearl Harbor ging Japan door met het veroveren van Nederlands Indië en de Filipijnen, maar verder kwamen ze niet. Begin juni van 1942 vond een omslag plaats. De Amerikanen konden een gigantische overwinning boeken bij Midway wanneer ze vier Japanse vliegdekschepen tot zinken brachten. Vanaf dit punt zou het Amerikaanse overwicht blijven zegevieren.[vii]
Toch gaven de Japanners zich nog niet gewonnen en bleven verder strijden. Wanneer de oorlogsmachine van de VS in 1945 op volle toeren draaide, volgde een keerpunt met één van de grootste bombardementen in de geschiedenis. In Tokyo kwamen op 9 maart 83.793 mensen om het leven in een vuurstorm die Amerikaanse fosforbommen hadden veroorzaakt.[viii] De bom werd boven het industrieel gebied van Tokyo gedropt. Het was het bloeiend hart van de Japanse oorlogsindustrie met tal van fabrieken, dokken en houten werkmanshuizen. Door de sterke wind en de houten complexen, kon de brand zich heel snel verspreiden.[ix] In april 1945 werd Tokyo verder bestookt met bommen, waardoor meer dan 50% van het industrieel gebied vernietigd werd. Na de aanslagen was het voor zowel de Amerikanen als de Japanners duidelijk hoe de oorlog zou aflopen.[x]
Op 10 mei kwamen de Amerikanen, tijdens de commissie met stafchefs, tot de conclusie dat Japan definitief verslagen was. Het was nu enkel afwachten hoe lang Japan nog zou doorgaan met de oorlog.[xi] "Amerikaanse 'superforten' - B-29 bommenwerpers - hadden op 25, 26 en 27 mei bijna geheel Tokyo verwoest, waarbij er echter wel op werd gelet het keizerlijke paleis niet te treffen (...) Ook de Japanse leiders beseften dat de oorlog voor hen verloren was. Dit bleek al in april 1945 toen de oorlogsregering van Hideki Toyo, die in oktober 1941 was geïnstalleerd, door de regering-Suzuki werd vervangen. Politieke deskundigen in Washington interpreteerden deze regeringswissel als een teken dat Japan naar vrede zou gaan zoeken."[xii]
Er werden in Japan plannen gemaakt om vredesonderhandelingen te starten. Daarbij wou Japan een bemiddelaar aanduiden om te onderhandelen met oorlogsvijanden Amerika en Groot-Brittannië. De keuze viel op de Sovjet-Unie, omdat zij dan niet militair zouden optreden tegen de Japanners wanneer zij als bemiddelaar werden aangesteld. Japan gaf te kennen een snel einde te willen aan de oorlog, maar wou zich niet onvoorwaardelijk overgeven.[xiii] Japan had nog slechts 2 voorwaarden voor een capitulatie: het behoud van het land als natie, en het behoud van de keizerlijke dynastie.[xiv]
De Sovjet-Unie had uiteraard een heel erg goede reden om de onderhandelingen met Japan niet aan te vangen. Tijdens de bijeenkomst in Jalta, in februari 1945, werd een overeenkomst gesloten tussen Stalin, Churchill en Roosevelt. Er werd afgesproken dat de Sovjet-Unie de geallieerden zou bijstaan in de oorlog tegen Japan, enkele maanden nadat Duitsland zich zou gewonnen geven. De Sovjet-Unie zou op die manier enkele gebieden kunnen terugwinnen en zijn eigen rijk uitbreiden.[xv]
Tijdens de Potsdam kwamen nog enkele berichten over Japanse initiatieven om zich over te geven. Allen Dulles, hoofd van de Amerikaanse OSS (Office of Strategic Services), bracht Stimson op de hoogte over Japanse pogingen in Zweden en Zwitserland om vredesonderhandelingen te entameren.
De bom valt
Ondanks de pogingen van Japan om de vredesonderhandelingen te starten, kwam daar niets van in huis. De Amerikanen hadden voor zichzelf veel te goede redenen verzonnen om de atoombommen te droppen op Japans grondgebied. Het wou ten eerste zijn dominantie tonen aan de rest van de wereld, vooral tegenover de Sovjet-Unie. Ten tweede wouden de Amerikanen weten welke gevolgen deze massavernietigingswapens hebben op burgers.[xvi]
Tijdens de conferentie in Potsdam kwamen de eerste berichten dat de eerste test in de geschiedenis met een plutoniumbom geslaagd was. Churchill werd tot zijn grote vreugde meteen ingelicht en was helemaal in de wolken van het wapen. Truman vond dat hij ook de plicht had Stalin in te lichten, maar dit zag Churchill echter helemaal niet zitten.[xvii] "Een week later vertelt Truman heel terloops aan Stalin (...) dat zij een nieuw wapen hadden ontwikkeld met een ongewone vernietigingskracht. Dat was alles wat er in Potsdam - onder bondgenoten - over het 'nieuwe wapen' werd gezegd ten opzicht van de Sowjet-Unie."[xviii]
Uiteindelijk kwam op 26 juli een laatste waarschuwing aan het adres van Japan onder de naam 'proclamatie van Potsdam'. Daarin werd aan Japan opgedragen zich onvoorwaardelijk over te geven. Ondanks de waarschuwing van 'De Grote Drie' was het voor Japan reeds te laat om het verzoek in te willigen, want Truman had al het bevel gegeven om de bom boven Japan af te leveren. Hij gaf dit bevel zelfs tegen het advies in van verschillende hooggeplaatste militaire experten (onder andere LeMay en Eisenhower). De proclamatie van Potsdam beschreef ook niet de essentiële voorwaarden om Japan tot een snelle capitulatie te brengen. Er stond helemaal niets vermeld over de verzoeken van Japan om de keizerlijke dynastie te behouden. Ook werd niets over de Sovjet-Unie gemeld of over de atoombom. De Japanners bleven volledig in het ongewisse en konden niets anders doen dan de verklaring naast zich neerleggen. Ze waren immers niet bereid om zich onvoorwaardelijk over te geven.[xix]
Op 1 augustus 1945 werd het voor de Japanners heet onder de voeten en vertoonden zich enkele tekenen van paniek. Eén van de redenen die daarvoor worden aangegeven, is dat Japan de Sovjet deelname voelde aankomen en dat kon enorme gevolgen hebben op politiek vlak:[xx]van de Sovjet-Unie kon men immers niet verwachten dat zij akkoord zou gaan met het behoud van het Japans politiek bestel.[xxi] Het behoud van de Japanse dynastie was echter één van de voorwaarden en de Japanners waren niet van plan om daarvan af te wijken.
Op 6 augustus viel de eerste uraniumbom boven Hiroshima. De plutoniumbom viel drie dagen later, op 9 augustus, boven Nagasaki. Honderduizenden mensen kwamen om het leven, ook in de jaren erna door stralingsziekten. De VS was in zijn opzet geslaagd en nam enkele dagen later de capitulatievoorwaarden van Japan aan. De tweede wereldoorlog werd beëindigd met het meest onmenselijkke wapen ooit gemaakt, terwijl de geschiedenis ons leert dat dit alles behalve nodig was voor de Amerikanen om de oorlog te winnen.
Dit is een deel uit de Bachelorproef van Lobke Van Belle: 'Een kernwapenvrije zone in het Midden-Oosten'
[i] Vrij naar: Racz, M., De atoombom als politiek wapen, 1986, blz 11
[ii] Racz, M., De atoombom als politiek wapen, 1986, blz 11
Vrij Naar: http://www.vrede.be/images/stories/BelgieManhattanproject.pdf
[iv] Vrij naar: Racz, M., De atoombom als politiek wapen, 1986, blz 12
[v] ibid, blz 12
[vi] ibid, blz 13
Vrij naar: http://www.allesamerika.com/pearl-harbor-2.html
[viii] Vrij naar: Racz, M., De atoombom als politiek wapen, 1986, blz 51
Vrij naar: http://flgrube1.tripod.com/id13.html
[x] Vrij naar: Racz, M., De atoombom als politiek wapen, 1986, blz 51
[xi] Vrij naar: Ibid
[xii] Racz, M., De atoombom als politiek wapen, 1986, blz 51-52
[xiii] vrij naar: Racz, M., De atoombom als politiek wapen, 1986, blz 53
Vrij naar: http://historiek.net/tweede-
[xvi] Vrij naar: De Brabander, L. en Spriet, G., Als de NAVO de passie preekt, 2009, blz 36
[xvii] Vrij naar: Heirman, M., Kernwapens. Wie? Wat? Waar? 1980, blz 26
[xviii] Heirman, M., Kernwapens. Wie? Wat? Waar? 1980, blz 26
[xix] Vrij naar: Heirman, M., Kernwapens. Wie? Wat? Waar? 1980, blz 27
[xx] Vrij naar: Racz, M., De atoombom als politiek wapen, 1986, blz 55-57
[xxi] Racz, M., De atoombom als politiek wapen, 1986, blz 58