De afgelopen tien jaar heeft de VS hard gewerkt aan het versterken van zijn strategische aanwezigheid in Zuidoost-Azië, zowel via de NAVO als via regionale partnerschappen.

Er zijn verschillende redenen voor deze 'strategische verschuiving naar Azië'. Het groeiende economische belang van een regio waar "bijna de helft van de wereldbevolking" woont, is er één van. De toenemende macht van China, zijn expansieve maritieme ambities in de Zuid-Chinese Zee en het nucleaire programma van Noord-Korea zijn andere belangrijke drijfveren.

Onder VS-president Trump namen de spanningen met China toe. Zijn beschuldigingen van "oneerlijke Chinese handelspraktijken" leidden tot een handelsoorlog. De grootste bezorgdheid van de VS is dat China zijn positie van wereldwijde leidende economische macht overneemt. De spanningen weerspiegelden zich in een toenemende militarisering van de betrekkingen in een regio die onder Trump in verschillende strategische documenten werd aangeduid als de “Indo-Pacific”. 

De VS initieerde verschillende parallelle strategische allianties op trans-Atlantisch en regionaal niveau met als doel de regionale invloed van China in te perken en de positie van de VS in de regio economisch en militair te consolideren.

China als "full-spectrum systemische rivaal" van de NAVO

In lijn met de prioritering van China, drong Washington er bij zijn NAVO-bondgenoten op aan om meer aandacht te besteden aan de Indo-Pacifische regio. Het NAVO 2030-rapport, ‘United for a new era’, dat in opdracht van secretaris-generaal Stoltenberg werd opgesteld ter voorbereiding van een nieuw Strategisch Concept, beschreef China als een "full-spectrum systemische rivaal", waardoor een sfeer ontstond die deed denken aan een nieuwe Koude Oorlog.

Veel NAVO-partners waren bereid om te volgen. Deels om de VS aan boord te houden van de NAVO, maar ook omdat de visie past binnen de groeiende internationale rol van de NAVO bij het verdedigen van geopolitieke belangen. Op de NAVO-top in Madrid (2022) keurden staatshoofden en regeringsleiders een nieuw Strategisch Concept goed dat voor het eerst de ambities en het beleid van China noemt als "een belangrijke uitdaging voor de veiligheid, belangen en waarden van de NAVO". Het ging ook in op de groeiende samenwerking tussen China en Rusland, die volgens de NAVO een bedreiging vormt voor de gevestigde, op regels gebaseerde internationale orde. Het eigen gedrag in dat verband werd vakkundig genegeerd. 

Hoewel het mede de westerse sancties waren die resulteerden in de Chinees-Russische samenwerking, bleek ze nuttig voor de VS om Europese lidstaten ervan te overtuigen deel te nemen aan de Indo-Pacifische strategie, "gezien het feit dat ontwikkelingen in die regio rechtstreeks van invloed kunnen zijn op de Euro-Atlantische veiligheid", zoals staat in het nieuw Strategisch Concept.

Om dit statement kracht bij te zetten, werden de leiders van Australië, Nieuw-Zeeland, Japan en Zuid-Korea uitgenodigd voor de laatste twee NAVO-toppen. Op de top van vorig jaar in Vilnius formaliseerde de NAVO een versterkte samenwerking met deze vier landen op verschillende militaire gebieden. In de slotverklaring van de NAVO-top figureerde China prominent als bedreiging. Beijing reageerde scherp door de NAVO te beschuldigen van een koudeoorlogmentaliteit.  

Door de Russische inval in Oekraïne in februari 2022 zagen de Europese NAVO-lidstaten zich echter steeds meer verplicht om hun geostrategische aandacht vooral op Oost-Europa te richten. Bovendien probeert Europa -dat na de ASEAN (een organisatie van tien Zuidoost-Aziatische landen) de belangrijkste handelspartner van China is- een evenwicht te vinden tussen economische belangen en geostrategische spanningen.

Dit zorgde ervoor dat de VS nog meer streefde naar parallelle multilaterale en bilaterale overeenkomsten met landen in de Indo-Pacifische regio. De Quadrilaterale Veiligheidsdialoog -beter bekend als de Quad- die de VS in 2007 sloot met Australië, India en Japan kreeg in 2017, onder het presidentschap van Trump, nieuw leven ingeblazen om te zorgen voor een "vrije en open Indo-Pacific". Deze overeenkomst werd in 2021 gevolgd door AUKUS, een trilateraal veiligheidspact tussen het Verenigd Koninkrijk, Australië en de VS.

Het trilateraal pact tussen de VS, Japans en Zuid-Korea

Afgelopen zomer initieerde de VS nog een regionale strategische alliantie met Japan en Zuid-Korea, twee landen die een geschiedenis van moeizame en gespannen onderlinge relaties hebben, geworteld in de 35-jarige bezetting van het Koreaans schiereiland door Japan van 1910 tot 1945. Onder andere de kwestie van compensatie voor Koreaanse dwangarbeid in oorlogstijd blijft een heet hangijzer. Met het aantreden van de Japanse premier Fumio Kishida en de Zuid-Koreaanse president Yoon Suk Yeol zijn de betrekkingen tussen de twee landen echter sterk verbeterd. Voor de VS was dat het moment om de strategische banden tussen en met deze landen te versterken.

Op 18 augustus 2023 sloten de VS, Japan, en Zuid-Korea in Camp David een trilateraal pact, JAROKUS. Het doel van de overeenkomst is het opzetten van een hotline voor overleg in tijden van crisis, regelmatige trilaterale militaire oefeningen en het organiseren van een jaarlijkse top. Voor Zuid-Korea en Japan is de nucleaire dreiging van Noord-Korea een belangrijke motivatie. Noord-Korea ziet de intensivering van de militaire samenwerking tussen de drie landen eveneens als een grote bedreiging, wat dan weer een extra motivatie is om zijn nucleaire programma verder te versterken.

In april 2023 ondertekenden de VS en Zuid-Korea al een verklaring over een uitgebreid engagement van de VS qua militaire (ook nucleaire) afschrikking tegen dreigingen vanuit Noord-Korea. Op zijn beurt besloot Japan vorig jaar om zijn militaire uitgaven de komende vijf jaar te verdubbelen tot 2% van zijn bruto binnenlands product (BBP).

De regelmatige gezamenlijke militaire manoeuvres voorzien in JAROKUS worden door de Noord-Koreaanse leider Kim Jong Un 'invasierepetities' genoemd. De eerste top van de trilaterale overeenkomst ging door in januari 2024. Daar werd niet alleen de dreiging van Noord-Korea besproken, maar ook "het gevaarlijke en escalerende gedrag" van China. Dit alles zal waarschijnlijk bijdragen aan een grotere militaire samenwerking tussen Noord-Korea, China en Rusland. De laatste twee landen hebben hun gezamenlijke lucht- en zeeoefeningen al geïntensiveerd.

Het VS-beleid lijkt een belangrijke drijvende kracht te zijn achter een gevaarlijke militarisering van de Indo-Pacifische regio, die de kans op een nucleaire confrontatie heeft vergroot in tegenstelling tot wat de landen echt nodig hebben: dialoog, diplomatie, ontwapening en vertrouwenwekkende maatregelen.