Van 27 april tot 22 mei vindt in New York de herzieningsconferentie plaats van het Non-Proliferatieverdrag (NPT). Waar gaat het verdrag over en wat is het belang van deze negende herzieningsconferentie?

Wat is het NPT?

Het NPT werd op 1 juli 1969 opengezet om te ondertekenen en ging van kracht op 5 maart 1970. Van de 193 lidstaten van de Verenigde Naties, hebben er 189 landen het verdrag geratificeerd, daarmee is het dus bijna universeel erkend. Er zijn slechts 4 landen in de wereld die geen lidstaat zijn bij het verdrag. Israël, India en Pakistan hebben het verdrag niet getekend, noch geratificeerd en ontwikkelden kernwapens sedert het verdrag van kracht werd. Noord-Korea was lid, maar trok zich terug uit het verdrag in 2003 en ontwikkelde ook kernwapens.

Het verdrag verdeelt alle NPT-lidstaten onder in twee categorieën: landen die kernwapens testten vóór 1 januari 1967 en landen die dat niet deden. De eerste categorie staat bekend als officiële 'kernwapenstaten', de tweede categorie als 'niet-kernwapenstaten'. Tot de eerste groep behoren alle landen die samen de VN-Veiligheidsraad vormen: Verenigde Staten, Rusland, Groot-Brittannië, Frankrijk en China. België is volgens het verdrag duidelijk een 'niet-kernwapenstaat'.

Waarom het NPT?

De hoofdreden waarom het NPT in het leven geroepen werd, was om de snelle verspreiding van kernwapens een halt toe te roepen. In 1945 was de VS het eerste land die kernwapens testte en ook inzette op de Japanse steden Hiroshima en Nagasaki (6 en 9 augustus 1945). Het VS monopolie op kernwapens was echter slechts van korte duur. In 1949 testte de Sovjet-Unie zijn eerste kernwapen, daarin gevolgd door Groot-Brittannië in 1952, Frankrijk (1960) en China (1964).

Ten gevolge van het 'Atoms for Peace' programma van de Amerikaanse president Eisenhower (1953) ontvingen tal van andere landen nucleaire onderzoeksreactoren en training om kernenergie voor vreedzame doeleinden te ontwikkelen, onder de controle van het Internationale Atoomenergieagentschap (IAEA). De kans dat deze technologie door nog een aantal landen zou aangewend worden om kernwapens te maken was dus zeer reëel, o.a. Zweden, Brazilië, Argentinië, Egypte en Roemenië hadden op een gegeven ogenblik een actief kernwapenprogramma.

Met het NPT werd dus een belangrijke afruil verdragsrechterlijk vastgelegd. In ruil voor het engagement van de niet-kernwapenstaten om geen kernwapens te ontwikkelen of te ontvangen, beloven de kernwapenstaten om werk te maken van kernontwapening, terwijl niet-kernwapenstaten toegang krijgen tot het vreedzame gebruik van nucleaire technologie.

Belangrijkste artikelen van het NPT

Artikel I: kernwapenstaten zullen geen kernwapens transfereren naar niet-kernwapenstaten, noch hen helpen bij de ontwikkeling van kernwapens

Artikel II: niet-kernwapenstaten zullen geen kernwapens bemachtigen, noch zelf ontwikkelen

Artikel IV: alle lidstaten bij het verdrag hebben het onvervreembare recht om kernenergie voor vreedzame doeleinden te ontwikkelen

Artikel VI: alle lidstaten verbinden zich ertoe - ter goeder trouw – te onderhandelen over effectieve maatregelen met betrekking tot een vroegtijdige beëindiging van de kernwapenwedloop en tot kernontwapening. Lidstaten gaan ook akkoord over het nastreven van een verdrag over algemene en volledige [kern]ontwapening onder strikte en doeltreffende internationale controle.

Belangrijkste tekortkomingen van het NPT?

In het verdrag zit de paradox ingebakken die mogelijk maakt dat alle landen over nucleaire technologie kunnen beschikken, zowel bruikbaar voor burgerlijke doeleinden (vreedzame kernenergie) als militaire doeleinden (kernwapens). Ook al worden landen onderworpen aan de controle van het IAEA, de technologie is aanwezig om kernwapens te bouwen.

Landen kunnen zich volgens artikel 10 van het verdrag terugtrekken uit het NPT, zoals Noord-Korea deed in 2003. Op dat ogenblik is een land met een goed ontwikkelde nucleaire keten (Iran, maar ook Japan, Duitsland, Nederland, België, ...) dus technisch in staat om op vrij korte tijd een kernbom te bouwen.

Het NPT zet geen deadine op de realisatie van een verdrag over kernontwapening, er is ook geen enkel orgaan die de kernwapenstaten op de vingers kan tikken omdat zij hun verplichtingen niet nakomen.

Belang van deze herzieningsconferentie?

Er werd geen betekenisvolle vooruitgang geboekt inzake de uitvoering van het luik 'ontwapening' in het Actieplan (22 maatregelen) dat tijdens de vorige herzieningsconferentie in 2010 aangenomen werd. De voor 2012 geplande Internationale Conferentie over Massavernietigingswapens in het Midden-Oosten werd nooit georganiseerd. Alle kernwapenstaten die lid zijn bij het verdrag investeren op dit ogenblik miljarden dollars in het moderniseren van hun kernwapenarsenaal, waardoor ze voor verschillende decennia kunnen blijven vasthouden aan hun kernwapens. De VS alleen zal zo'n 1000 miljard dollar investeren in de modernisering van zijn kernwapenarsenaal het komende decennium.

Meer dan 10 miljard dollar zal gaan naar de modernisering van alle B61-kerbommen waarvan er een twintigtal in België opgeslagen worden in NAVO-verband op de luchtmachtbasis van Kleine Brogel. Deze modernisering noopt niet-kernwapenstaten zoals België om nieuwe gevechtsvliegtuigen aan te schaffen die in staat moeten zijn om de volgende dertig jaar de gemoderniseerde kernbommen af te kunnen gooien.

Dit alles leidt tot een bijzonder groot ongenoegen bij de meeste niet-kernwapenstaten. Het is een onhoudbare situatie dat enkel de niet-kernwapenstaten zich houden aan het verdrag, terwijl slechts een handvol kernwapenstaten de rest van de wereld gijzelen in een situatie waarbij er geen vooruitgang geboekt kan worden op het vlak van de verdragsrechterlijke verplichting tot kernontwapening (artikel VI).

Streven naar een verbod op kernwapens

Dit gebrek aan vooruitgang en de hoogoplopende frustratie bij de niet-kernwapenstaten en het internationale middenveld leidde de voorbije jaren tot een nieuw proces, het zogenaamde humanitaire initiatief.

In dat kader werden reeds drie internationale conferenties georganiseerd door ICAN (Internationale Campagne voor de Afschaffing van Kernwapens) in Noorwegen en Mexico (2013) en Oostenrijk (2014) die de focus legden op het essentiële probleem met kernwapens: de gevolgen van een kernwapenontploffing, moedwillig of per ongeluk, zijn zodanig groot dat ze zelfs het voortbestaan van de mensheid bedreigen. Daarom moeten kernwapens verboden en vernietigd worden.

Eigenlijk hebben we tot nu toe enorm veel geluk gehad dat er niet per ongeluk een kernbom ontploft is, zoals de onderzoeksjournalist Eric Schlosser hier vertelt in zijn lezing over 1000 kernwapenincidenten in de VS . 

In de voorbije decennia werden er duizenden kernwapens getest, ondergronds, bovengrond en in de atmosfeer. Die testen leidden tot de vernietiging en de radioactieve besmetting van hele regio's. De inwoners van de paradijselijke Marshall-eilanden maakten dat van heel dichtbij mee, zij waren de testplaats voor meer dan 60 kernwapentesten van de VS tussen 1946 en 1958. Een getuigenis van de huidige minister van Buitenlandse zaken Tony De Brum kan je hier lezen.

Maar als er een kerbom doelbewust tot ontploffing gebracht wordt op een stad zijn de humanitaire gevolgen catastrofaal zoals de Japanse overlevende van de kernbom op Hiroshima Setsuko Thurlow hier vertelt in haar herinneringen over de kernwapenaanval op Hiroshima. 

Daarom moet er zo snel mogelijk begonnen worden met multilaterale onderhandelingen van een verdrag dat kernwapens totaal verbiedt en elimineert. Dit verdrag zou de huidige juridische lacune in het NPT, namelijk de implementatie van artikel VI, op kunnen lossen. Een overeenkomst over de start van multilaterale onderhandelingen over een kernwapenverbod wordt de inzet van vele niet-kernwapenstaten en het middenveld voor de komende herzieningsconferentie.

Een zeer interessant artikel over de impact van het humanitaire initiatief op de komende NPT conferentie werd recent gepubliceerd in een MO* artikel van professor Tom Sauer 'Moeten kernwapens verboden worden'

De internationale vredesbeweging houdt in aanloop naar de herzieningsconferentie van het NPT een eigen conferentie en een betoging om de eis tot volledige kernontwapening kracht bij te zetten.

Bekijk tevens het nieuwe campagnefilmpje rond kernwapens en de herzieningsconferentie van het non-proliferatieverdrag.