‘Hamas contained’ heet het uiterst interessante boek van de Palestijnse politieke analist en auteur Tareq Baconi. Op donderdagavond 21 maart was hij te gast in Washington DC in de alternatieve boekwinkel Busboys & Poets. Op vraag van verschillende VS-organisaties die sinds 7 oktober onvermoeibaar actie voeren voor een staakt-het-vuren in Gaza, waaronder Code Pink en Jewish Voice for Peace, formuleerde hij zijn gedachten over de huidige oorlog, de achterliggende factoren, Hamas, het Palestijns verzet, enz.
Een van de belangrijkste misvattingen die zeker in westerse media vaak in stand wordt gehouden, is de idee dat er momenteel een oorlog woedt tussen Israël en Hamas. Dit narratief suggereert dat als Hamas de wapens zou neerleggen, of militair zou worden verslagen, Israël geen probleem meer zou hebben met de Palestijnen. Dat is feitelijk onjuist.
In essentie wordt Israël niet gedreven door veiligheidsoverwegingen, maar door demografie. Voor Israël is het nodig om zich als Joodse staat te handhaven. En om als Joodse meerderheidsstaat te kunnen blijven bestaan -of beter om de illusie te blijven wekken dat het als Joodse meerderheidsstaat bestaat- is er wat demografisch manipulatiewerk nodig in het land tussen de rivier en de zee [historisch Palestina].
Historisch gezien is het een probleem voor Israël dat de Palestijnen in de Gazastrook, waarvan de meerderheid vluchtelingen van de Arabisch-Israëlische oorlog in 1948, terug wilden naar de huizen waarvan ze toen werden verdreven. Het was dus noodzakelijk om de Gazastrook als een aparte entiteit te handhaven en te blokkeren, om te proberen die mogelijkheid van de Palestijnen weg te nemen.
De Gazastrook heeft sinds 1948 geleden onder 12 oorlogen - de aan de gang zijnde genocide niet meegerekend. Het gebied werd vanaf de jaren 1950 geconfronteerd met economische wurging, militaire aanvallen, buitengerechtelijke executies, enz. Israël trok in 2005 zijn kolonisten en militairen terug uit de Gazastrook. Formeel stond het gebied niet langer onder Israëls controle, maar de realiteit is dat Tel Aviv de Gazastrook altijd heeft gecontroleerd. De Gazastrook viel dus al onder een Israëlische blokkade lang voordat Hamas zelfs maar werd opgericht.
Toen Hamas in 2007 uiteindelijk de regerende autoriteit werd van de Gazastrook, vormde dit het perfecte excuus voor de handhaving van een nog strenger beleid van indamming en blokkade. Maar Gaza staat dus niet onder blokkade vanwege Hamas, maar omwille van de demografische realiteit. Als Hamas morgen ophoudt te bestaan, zijn er nog steeds meer dan 2 miljoen Palestijnen in Gaza waarvan de meerderheid vasthoudt aan hun recht om terug te keren naar wat nu Israël is. Indien dat recht ooit aan de Palestijnen wordt gegeven, zou Israël natuurlijk ophouden te bestaan als een Joodse staat. Indamming en controle blijft dus noodzakelijk.
Parallel daaraan, zal het uitroeien van Hamas er niet voor zorgen dat de Palestijnse nationale aspiraties verdwijnen. Zolang er een Palestijnse nationale beweging is -of die nu seculier is of religieus- zal er een dynamiek van conflict zijn.
Veel van de dingen die we vandaag in de Verenigde Staten en Israël horen over Hamas, zijn bijna hetzelfde als wat er in de jaren 1970 en 1980 gezegd werd over de Palestijnse Bevrijdingsorganisatie (PLO): dat ze terroristen zijn, dat ze rejectionisten zijn, dat ze geen compromissen kunnen sluiten, dat ze bondgenoten zijn van een vijandige mogendheid (toen was dat de Sovjet-Unie), enzovoort. Er is natuurlijk een enorm ideologisch verschil tussen de PLO en Hamas: de PLO is een seculiere beweging, Hamas is een islamistische beweging. Maar de achterliggende politieke drijfveren zijn dezelfde.
Het militair proberen oplossen van wat in de kern een politieke kwestie is, werkt niet.
Dat is een van de dingen die ik probeerde uit te drukken door mijn boek de ondertitel ‘The rise and pacification of Palestinian resistance’ (De opkomst en pacificatie van het Palestijns verzet), mee te geven. Je zou na de aanval van Hamas op 7 oktober kunnen zeggen: “Waar heb je het over? Er is helemaal geen sprake van pacificatie.” Maar ik bedoel dat dit cyclisch is. Dat de Palestijnse nationale beweging verschillende iteraties heeft doorgemaakt: de PLO komt op, maar dan geeft de PLO toe door de verdeling van historisch Palestina te aanvaarden en zich in zekere zin te laten opnemen in een bantoestanmodel onder het Israëlisch apartheidsregime.
Van zodra de PLO de politieke rechten en eisen van de Palestijnen loslaat -het recht op zelfbeschikking, de ontmanteling van het zionisme in historisch Palestina, het recht op terugkeer voor vluchtelingen, enzovoort- verschijnt Hamas op het toneel, dat net vasthoudt aan diezelfde politieke drijfveren. Er is een ideologische wissel van de wacht geweest, die te maken heeft met bredere veranderingen in de regio, waar het pan-Arabisme en het seculier nationalisme in de loop van de decennia werden verdrongen door het islamisme, maar de Palestijnse politieke drijvers zijn consistent gebleven.
Van zodra Hamas de politieke drijfveren loslaat die het Palestijns nationalisme bezielen, zal het net als de PLO zijn terroristisch etiket verliezen en een organisatie worden waar Israël mee in zee kan gaan. Het zijn die drijfveren en niet de wapens van Hamas die de organisatie gevaarlijk maken voor Israël. Dus het vooropgestelde doel dat nu naar voor wordt geschoven, het militair decimeren van Hamas, brengt geen zoden aan de dijk. Het militair proberen oplossen van wat in de kern een politieke kwestie is, werkt niet. De idee om Hamas te vernietigen is onmogelijk -ja organisatorisch wel, maar op politiek vlak is het onmogelijk. Het Palestijnse volk zal er immers nog steeds zijn en het zal nog steeds dezelfde eisen formuleren. Die eisen kan je niet uitwissen, tenzij je aan etnische zuivering en genocide doet. En dat is precies wat er nu gebeurt.
Israël probeert het conflict al decennia te beheren. Als je Palestijnse autoriteiten hebt die bereid zijn om te regeren onder het overkoepelend Israëlisch apartheidsregime -dat ze nooit uitdagen- is Israël tevreden. De bevolking onder zijn controle is gepacificeerd. Ze hebben geen politieke rechten nodig. Maar dit soort van pacificatie is een andere manier om te proberen de politieke kwesties die ten grondslag liggen aan het conflict niet te moeten aanpakken.
Israël en de VS beweren dat Hamas met zijn gewelddadige actie op 7 oktober de rust en de status-quo heeft verbroken, en dat het verantwoordelijk is voor alles wat sindsdien volgt. Maar geweld was al inherent aan de status quo vóór 7 oktober. Tijdens de paar maanden daaraan voorafgaand, tussen januari en 6 oktober vorig jaar, werden er meer Palestijnen gedood dan in enig ander jaar daarvoor (periodes van spectaculair geweld zoals oorlogen buiten beschouwing gelaten). Dus deze rust, deze kalmte, deze status quo waar Israëlische en VS-politici het over hebben, heeft meer Palestijnse burgers -de meerderheid van hen kinderen- gedood dan ooit tevoren.
Over welke kalmte hebben zij het dan? Ze hebben het over kalmte voor één demografische groep, de Israëlische Joden. Het enige dat telt is: worden er Israëlische Joden gedood? Krijgen ze te maken met geweld of niet? Als dat niet zo is, dan heerst er kalmte. Als er Palestijnen worden gedood, dan wordt dat genormaliseerd. We zijn ongevoelig gemaakt voor de dood van Palestijnen. Dat is een ernstige uiting van racisme en ontmenselijking.
Wat geweld betreft moet er ook specifiek worden verwezen naar de verstrengde blokkade van de Gazastrook sinds 2007. Een meerderheid van de Palestijnen in Gaza is jonger dan 16 jaar. Ze hebben de Gazastrook dus nooit verlaten. Dit zijn mensen, kinderen, die meerdere oorlogen hebben doorstaan en die in 2018 de Israëlische sluipschuttersaanvallen tijdens de Grote Mars van Terugkeer hebben meegemaakt. [Tijdens deze reeks van vreedzame demonstraties nabij de Israëlische grensmuren werden zeker 35.000 Palestijnen verminkt.] Dit zijn mensen die sinds 2007 in een realiteit leven waarin hun voedsel wordt gerantsoeneerd en waarin ze bepaalde gebieden niet in of uit kunnen. Dat is gewelddadig. Er zit geweld in de structuur van apartheid, dat dagelijks en meedogenloos is.
Er zit geweld in de structuur van apartheid, dat dagelijks en meedogenloos is.
We moeten tegelijk erkennen dat 7 oktober existentieel was voor Israël. En met existentieel bedoel ik niet militair, want er is geen enkele manier waarop de Palestijnen Israël militair kunnen verslaan. De existentiële dreiging is dat de Hamas-aanval de centrale premisse van het zionisme ondermijnt: namelijk dat Joden veilig kunnen bestaan in Palestina, zonder de rechten van de inheemse Palestijnse bevolking te kunnen negeren. Die premisse is onomkeerbaar vernietigd. En ik denk dat dit besef voor een deel verklaart waarom we zo'n hysterische reactie van het Israëlisch leger zien. De idee dat er kan worden teruggekeerd naar 6 oktober, dat Palestijnen achter muren kunnen worden gezet en voor altijd kunnen worden vergeten, is niet langer mogelijk. En dus moeten ze worden gedood of verwijderd.
De enige manier waarop er volgens mij gerechtigheid en vrede kunnen heersen in historisch Palestina is door de creatie van één enkele gedekoloniseerde staat. Binnen zo’n gedekoloniseerde eenheidsstaat moet iedereen -Israëli’s en Palestijnen, joden, moslims en christenen- gelijk zijn voor de wet. Dat is mijn overtuiging.
De Palestijnse staat ligt vandaag niet op tafel. Ze heeft nooit op tafel gelegen. Er is nooit enige vorm van diplomatieke en internationale inspanning geweest om een territoriaal aaneengesloten, volledig soevereine Palestijnse staat te creëren die de pre-1967 grenzen respecteert [de wapenstilstandsgrenzen overeengekomen tussen Israël, Egypte, Jordanië en Syrië na de Arabisch-Israëlische Oorlog van 1948, voor Israël heel historisch Palestina bezette in 1967].
Israël erkent geen eigen grenzen. Het is een expansionistische staat die feitelijk de soevereine controle blijft behouden over het hele gebied van de rivier tot de zee. Dat is illegaal volgens het internationaal recht. Het hele discours over twee staten, afgescheiden door de pre-1967 grenzen is een illusie. Het zit in de fantasieën van beleidsmakers. De afweging voor de Palestijnen is eigenlijk nooit een tweestatenoplossing of volledige dekolonisatie geweest. De afweging was altijd: bantoestans onder apartheid of dekolonisatie.
Geconfronteerd met deze keuze kunnen de Palestijnen volgens mij alleen maar gaan voor volledige dekolonisatie. Er kan alleen gerechtigheid zijn als heel historisch Palestina bevrijd is en het Israëlisch apartheidsregime ontmanteld is.
Daarvoor zijn er twee dingen nodig. Ten eerste moet het zionisme als ideologie uitgedaagd en ontmanteld worden. En ik denk dat er al veel werk wordt verricht rond het loskoppelen van het jodendom van het zionisme, bijvoorbeeld door de joodse organisatie Jewish Voice for Peace, maar in Israël zelf ontbreekt het daaraan. Ten tweede moeten de Palestijnen een verenigd politiek project ontwikkelen dat gericht is op dekolonisatie. Zo’n project ontbreekt. Nochtans is het post-7 oktober belangrijker dan ooit. In plaats van een mogelijke gedekoloniseerde toekomst is het vooruitzicht momenteel een nieuwe Nakba, de mogelijkheid dat Palestijnen massaal uit Gaza worden verdreven.
De creatie van een verenigd Palestijns bevrijdingsproject wordt mede verhinderd doordat er geen effectief, breed, inclusief en onomkoopbaar Palestijns nationaal leiderschap is, dat intern representatief en internationaal geloofwaardig is. Hoe komt het dat de nationale bevrijdingsstrijd te lijden heeft onder een chronisch tekort aan effectief leiderschap? Het is een moeilijke vraag, maar heel wat factoren, zowel historische, politieke als militaire factoren, hebben tot de huidige situatie geleid. Het is een situatie die ook met opzet werd gecreëerd: Palestijnse leiders zijn systematisch vermoord, verbannen, gevangengezet en decennialang gepacificeerd.
De PLO was een beweging die voortkwam uit de antikoloniale revoluties van de Derde Wereld. Naar mijn mening heeft PLO-leider Yasser Arafat een fatale fout gemaakt door in de jaren 1980 de verdeling van historisch Palestina te aanvaarden. Verdeling is in het verleden naar believen als instrument gebruikt door koloniale mogendheden, zonder dat er rekening werd gehouden met de wensen en verlangens van de gekoloniseerden, en de Palestijnen vormen geen uitzondering. De verdeling van historisch Palestina legitimeerde het zionisme, evenals de idee dat het zionisme en de kolonisatie van historisch Palestina binnen de pre-1967 grenzen ok waren. Het zorgde er ook voor dat de focus van de PLO verschoof van een politiek van bevrijding naar een politiek van staatsopbouw onder apartheid.
Een andere reden voor het gebrek aan een verenigd Palestijns politiek bevrijdingsproject is dat het koloniaal zionisme zeer doeltreffend is geweest in het letterlijk fragmenteren van de Palestijnse bevolking: in bantoestans op de Westelijke Jordaanoever, in Gaza, in de buurlanden, in Israël zelf en in de diaspora. Deze politiek van fragmentering heeft destabiliserend gewerkt en blijkt zeer effectief in het verhinderen dat de Palestijnen instellingen creëren die representatief zijn voor alle 14 miljoen van ons.
Dit klinkt allemaal nogal pessimistisch, maar in 2021 was er een ongelooflijke en unieke verenigde mobilisatie van Palestijnen in Israël, de Westelijke Jordaanoever en Gaza. Het was een keerpunt in het verzet waarbij de Palestijnen als één volk, van de rivier tot de zee, opstonden tegen het regime van apartheid. Dat geeft toch wat hoop. En ik denk echt dat dit apartheidsregime zwakker is dan het ooit geweest is.
Deze tekst is een vrije reconstructie op basis van eigen notities.
